Rrëfimi i Luigj Camaj për rrugëtimin jetësor të Kolë Pjetrushit Dedvukaj
Gjekë Gjonaj
Vitet kalojnë e kohët ndryshojnë. Me kalimin e moteve shumëçka edhe harrohet. Por jo edhe kujtesa kolektive e malësorëve për njerëz e ngjarje të rëndësishme. Rrëfimet dhe dëshmitë për burrat e respektuar në Malësi ruhen dhe përcillen nga brezi në brez. Edhe ky shkrim për rrugëtimin jetësor të Kolë Pjetrushit Dedvukaj vjen për lexuesin shqiptar falë rrëfimit të Luigj Camaj, nga fshati Vuksanlekaj. Nga biseda miqësore që zhvilluam muajin e kaluar në restorantin “ Trojë” në Tuz mësuam se Kolë Pjetrushi i takon plejadës së burrave të mirë në Hot ( Malësi) me tipare të besës, burrërisë , mikpritjes e bamirësisë.
Ky malësor i fisit të njohur në botën shqiptare Dedvukaj, të heroit tonë kombëtar Dedë Gjo’ Lulit, lindi në fshatin Bardhaj të Hotit në vitin 1890. Ai kishte një vëlla Gjokën dhe një motër Mrikën. Edhe pse ishte djali i vogël i çiftit bashkëshortor Pjetrush Nikut Dedvukaj dhe Lenë Gjurashaj nga mali i Trieshit, në moshë të re u dallua për zgjuarësi, për çka babai i tij e caktoi për zot shtëpie, kur ai kishte vetëm njëzet vjet. Roli i kryefamiljarit, siç rrëfen Camaj, i ka mundësuar Kolë Pjetrushit që në moshë të re të marrë pjesë në kuvende me Dedë Gjo’ Lulin dhe me burrat e tjerë të Malësisë qyh në vitin 1911.
Shtëpia e tij ka qenë e hapur për çdo mysafir e kalimtar. Ka qenë strehë dhe vatër e ngrohtë për çdo njeri në nevojë pa dallim feje e kombi. Ndonëse pasanik i madh ( toka apo malli tij shtrihej nga maja e malit Bukoviq në kufi me Shqipërinë e deri në breg të Liqenit të Shkodrës ) në kohë të vështira ekonomike i ka ndihmuar njerëzit nevojtarë në mënyra të ndryshme, me para, ushqim, vegla bujqësore e gjëra të tjera të nevojshme për jetesë. Asnjëherë nuk ka hezituar t’u bëjë mirë njerëzve. Në livadhin e tij , në sipërfaqe prej një hektari , në fshatin Vuksanlekaj, të cilin e jep falas, ka qenë ndërtuar Kooperativa Bujqësore pë nevojat e Malësisë. Kola, madje, ka shpëtuar edhe jetë njerëzish. Rrëfimtari Camaj veçon tri raste të tilla, që meritojnë të mos harrohen kurrë, dhe të shërbejnë si shembull
Rasti i parë ndodhë në vitin 1915 në fshatin Vuksanlkeja, ku Austro- Hungaria kishte ngritur një kamp në afërsi të shtëpisë së Kolë Pjetrushit. Askohohe ky bir i denjë i Hotit, falë miqësisë që krijoi me drejtorin dhe oficerët e këtij kampi, i shpëtoi nga vdekja disa malësorë e malazez . Në mesin e tyre ishte edhe gjyshi nga nëna i ish-kryeminsitrit të Malit të Zi Millo Gjukanoviq, i cili as sot e kësaj ditë nuk e ka harruar këtë vepër të madhe njerëzore të Kolë Pjetrushit. Gjukanoviq, miqësinë e vet me këtë familje e dëshmoi edhe me rastin e vizitës së tij të fundit, që i bëri asaj ( familjes së Pjetër Kolës Dedvukaj në Vuksanlekaj, në muajin nëntor të këtij vititm në kuadër të fushatës parazgjedhore për zgjedhjet lokale për Komunën Urbane të Tuzit. Ja se çfarë tha me këtë rast në fjalën e tij falënderuese, Millo Gjukanoviq: “Dëshiroj të falënderoj familjen Dedvukaj në mikpritje që na ofroi. Mua personalisht veçmas më imponon ajo çfarë ka ndarë Pjetri për miqësinë tonë. Për ata që nuk e dinë kjo familje përgjithmonë e ka obliguar familjen tonë. Kolë Dedvukaj e ka shpëtuar gjyshin tim. Në këtë mënyrë ka shpëtuar fisin ( familjen) Maksimoviq, që janë dajët e mi. Falë kësaj kjo familje është e suksesshme. Të gjithë ne që jemi pasardhës të asaj familje, përherë i jemi mirënjohës kësaj familje. Dhe pikërisht për këtë këtu e ndjehem se jam në mes të miqve”.
Rasti tjetër bujar i Kolë Pjetrushit ka ndodhur disa vite më vonë kur pushteti i atëhershëm jugolsllav i kishte marrë në ushtri ( Kampin e Titogradit) afro 47 djem të ri malësorë, pa vulnetin e prindërve të tyre, për të luftuar kundër gjermanëve. Me të dëgjuar këtë lajm Kolë Pjetrushi, i brengosur për jetën e tyre, shkon te kumbara i tij malazez ,Gjoko Mirasheviq, general i ish- Ushtrisë së Jugosllavisë, për të kërkuar lirimin e tyre. Për fat të mirë pas pak ditësh të gjithë u kthyen shëndosh e mirë në shtëpitë e tyre.
Këtë vepër të madhe njerëzore të Kolë Pjetrushit e ka përjetësuar në vargje Palokë Luni : “… Kolë Pjetrushi i paska thanë/ Po i kjajë hallin kësaj rini/ Që i pruna me i çua në uhtri/ Me ba luftë me Gjermani/ Drua kta djelm i kam mahiret/ Se kjo lufta po ka adet/ Krena njerëzish dekë i qet/ Se janë të ri e t’pa mësua/Të pa stërvitun me luftua / Por gjeneralit i janë drejtua/… Predsjednik mos m’u ngushtua/ Se vesht po e marrim mirë çka thua. Njetash djelmtë duem me i lirua/ Në shtëpia të veta ata me shkua./Sa prej gjeneralit ka ndigjua/ Se djelmoçat i ka lirua./ Në ushtri ata mos me i çua/ Kol Pjetrushi fort u gëzua/ E gjeneralit i ka falënderua/Ee duert me ta fort i ka shtrengua/ Priherë Kola ka dalë jashtë/ Gjithë rekrutat i tubon bashkë/ E me gzim i ka lajmua/ Jeni të lirë në shpi me shkua/…
Vepra e tretë fisnike e Kolë Pjetrushit ka ndodhur pas përfundimit të Luftës Nacionalçlirimtare, kur ai me autoritetin e tij arrinë t’i shpëtojë nga pushkatimi 11 vetë në Hot, të cilët pushteti i kishte akuzuar për bashkëpunim me okupatorin. ” … Se merrni gjinden pa farë hakut/ Për me i zhdukë prej ktij bajrakut/ E e me i vu doni në grykn’ e çarkut/ Se nuk janë anmiq të Karadakut / E kta 11 vetë lidhë i keni marrë/ Janë të pa faj e t’lirë me i lane/ Kolë Pjetrushi sa u ligjëroj/ Operacioni hoqi dorë/ E i lanë të lirë në shpi me shkua/ Që sa prej tyne i panë zatet/ Për me i vra me i ba mushket/ Por Kol Pjetrushi i pshtoj pa dekë…” shkruan Palokë Luni , në librin e tij.
Nga rrëfimi i bashkëbiseduesit tonë po ashtu mësojmë se Kolë Pjetrushi, falë peshës së fjalës dhe forcës së argumentit, ka qenë pajtimtar gjaqesh në Hot, Grudë, Triesh, Kojë, Krajë e Guci. Veç kësaj, Kola ka qenë i angzahuar edhe në Besëlidhjen e Malësisë bashkë me Gjergj Dakun Gjokaj, Nua Vuksanin Junçaj, Nikë Vasin Camaj, Iso Mujin, Kolë Markun Lulgjuraj, Fran Maçin Lucaj, Gjokë Prëtashin Ulaj, Patër Gjergjin, Martin Ivezaj, Liko Manin Çunmulaj, Pjetër Dreshaj, Nikollë Lucën Gjonaj, Rrok Pjetrin Gojçaj, Pashko Markun Dushaj e shumë burra të tjerë të dalluar në Malësi.
Për këto dhe shumë tipare e vepra të tjera të mira të Kolë Pjetrushit të cilat e përcollën prej lindjes, rritjes, burrnimit e deri në pavdekësi, për të cilat do të duhej një gjurmim serioz, ai ka gëzuar autorit dhe respekt të veçantë në mesin e bashkëkohësve dhe bashkëvendasve të tij. Vajtori i mirënjohur nga Traboini i Hotit, Nikollë Prëka Dushaj, në vajtimin e tij kushtuar Prëtash Nikë Zekës, ish-kryetarit të Komunës së Tuzit, ndër të tjera u shpreh: “ Nuk e ke lanë të shoqin në këtë fushë/ Veç ni ka met edhe ni Kolë Pjetrush”.
Domethënë se Kolë Pjetrushi ishte dhe mbeti i nderuar në Malësi. Si njeri që nuk rrahte gjoks, e kryente punë. Si burrë i të vërtetës, i fjalës dhe i besës. Dhe nuk ka se si të harrohet ky malësor që në kushte e rrethana të rrezikshme shpëtoi shumë jetë njerëzish.
Në botën e qytetëruar njerëzit që shpëtojnë jetë njerëzish ( qoftë edhe një të vetme njeriu) pasurojnë kombin që i takon, shërbejnë si model për të rinjtë në botë dhe cilësohen si hero. Pse mos të jetë kështu edhe në shoqërinë shqiptare!?
Dhe fare në përfundim të këtij shkrimi m’u kujtua njëra prej shprehjeve më të bukura të një filmi për mua të paharrueshëm “ Lista e Shindlenit”, në të cilin Oskar Schindler thotë : “Kushdo që shpëton një jetë, shpëton gjithë botën”.
