Teodor Ippeni me veshtje kombëtare shqiptare
Annelise Wernicke, Teodor Ipen dhe Shqipëria në Fokusin e Perandorisë Austrohungareze, Plejad, Tiranë, 2012
Në shek.XIX konsuj të ndryshëm si përfaqësues të vendeve europiane përveç misionit të tyre profesional kanë shfrytëzuar qëndrimin e tyre në hapësirën etnogjeografike shqiptare edhe për të publikuar shënimet dhe përshkrimet e udhëtimeve të tyre, që janë më vlerë shumëdimensionale për botën shqiptare. Cekim më këtë rast Johann Georg von Hanh, konsulli i Austro-Hungarisë në Janinë, A.Degrand, konsulli francez në Shkodër, H.Hecquard, konsulli francez në Shkodër, F.C.H.L. Pouqueville, konsulli francz në Janinë, L.S.Leake, konsulli anglez në Janinë, L.S.Jastrebov, konsulli rus në Prizren etj. Në plejaden e personalitetëve të tilla bën pjesë edhe Theodor Ippen(1861-1935), ish konsull i Austro-Hungarisë në Shkodër(1897-1904), ku përveç shërbimit diplomatik ka qenë i përkushtuar edhe për çështjen shqiptare
Nga Nail Draga
Në lidhje mbi jetën dhe veprimtarinë e personalitetëve të ndryshme në mjediset përkatëse janë botuar studime e botime të veçanta, duke vlerësuar angazhimin e tyre shoqëror dhe profesional. Por, jo të gjithë kanë pasur një fat të tillë, sepse ka edhe përjashtime ku i tillë ishte Theodor Ippen, i cili pavarësisht së ishte diplomat me autoritet i perandorisë, pas vdekjës së tij ka munguar interesimi i institucionëve dhe studiuesve të ndryshëm për të trajtuar jetën dhe veprimtarinë e tij.
Por, në këtë aspekt përjashtim bën Annelise Wernicke, e cila 32 vite pas vdekjës së tij, në vitin 1967, botoi monografinë Theodor Anton Ippen, Wiesbaden, 1967, duke qenë e vetmë deri në ditët tona, ndërsa në shqip na vjen me titull Teodor Ipen dhe Shqipëria në Fokusin e Perandorisë Austrohungareze, Plejad, Tiranë, 2012, përkthyer nga gjermanishtja nga Eridan Imami.
Në fillim autorja prezanton biografinë e Ipenit, duke vazhduar me aktivitetin e tij si konsull i përgjithshëm në Shkodër(1897-1904) dhe si këshilltar i Austro-Hungarisë në Konferencën e Ambasadorëve në Londër, duke e përmbyllur me veprimtarinë e tij shkencore.
Diplomacia si mision jetësor
Ipeni ka lindur më 29 nëntor 1861 në Sezmice të Bohemisë e cila atëherë ishte në kuadër të Perandorisë së Austro-Hungarisë. Ndonëse rridhte prej një familje me origjinë hebreje, ai
është pagëzuar si katolik. Pasi ka përfunduar gjimnazin në Pragë, ka ndjekur studimet universitare për orientalistikë në Akademinë e Vjenës, ku u diplomua në vitin 1884.Qysh gjatë kohës së studimeve ai ka filluar përgatitjen e tij ushtarake, duke marrë graden Leitnant në rezervë. Ishte njohës i gjuhëve të huaja si çekisht, rusisht, frengjisht dhe gjermanisht.
Pas përfundimit të studimeve, ai dhame sukses provimin konsullor, duke fituar gradën e ndihmëskonsullit, më 4 shtator 1884, ku më pas u vendos në Shkodër, ku nga viti 1885, ishte i punësuar në konsullatën austro-hungareze. Por këtu nuk qëndroj gjatë sepse në vitin 1887 është transferuar në Plevle, duke zëvëndësuar konsullin austro-hungarez Ritter von Mayer. Gjatë qendrimit në Plevle udhëtoj në brendësi të vendit, ku përshtypjet e udhëtimeve të tilla të cilat kishin të bënin kryesisht me gjeografinë e etnografinë i ka botuar në librin “Novi Pazar und Kosova”(Novipazari dhe Kosova) në vitin 1892.
Në vitin 1891 Ipen transferohet si nenkonsull në Konsullatën e Konstatinopjës, ku si njohës i mirë i marrëdhënieve që kishin të bënin me shqiptarët kreu atje edhe funksionin e këshilltarit për çështjet shqiptare. Me pas në vitin 1894 u emërua nga Ministria e Jashtme, konsull në Jerusalem. Ndërsa nga viti 1897-1904 ka qenë konsull i Perandorisë në Shkodër. Me pas në vitin 1911 punësohet në Ministrinë e Jashtme, ku nga dhjetori 1912-gusht 1913 ka qenë këshilltar politik në Konferencën e Ambasadorëve në Londër.
Gjatë Luftës së Parë Botërore Ipeni është marrë më tepër në frontin jugperëndimor në Itali të Veriut, ndërsa me krijimin e Republikës së parë austriake ishte nder funksionarët më të lartë të Ministrisë së Jashtme, duke luajtur për një periudhë të shkurtër rolin e ministrit gjatë bisedimeve për paqe në vitin 1920. Në vitin 1921 del në pension, por ka vazhduar të jetë aktiv në “Komisionin ndërkombëtar për Danubin”.
Vdiq me 31 janar 1935 në Vjenë.
Konsullata në Shkodër me mision të veçantë
Së çështja shqiptare ishte në fokusin e Perandorisë Austro-Hungareze, dëshmohet në vitin 1896, kur Ministria e Jashtme ndermori një aksion energjik lidhur me Shqipërinë, duke nxitur një plejadë studiuesish si historianë, gjeografë, etnografë, gjuhëtarë, arkeologë etj. që të merren me Shqipërinë. Ajo ndikoj që të botohen gramatika e fjalor të gjuhës shqipe, të shkollohen studentë shqiptarë në Vjenë, Grac e Insbruk, të përkrahin deri edhe përcaktimin e alfabetit të shqipës, ose si gjuhë zyrtare të shtetit të ri shqiptar.
Dhe për të realizuar këto objektiva, asaj i nevojitej një konsullatë më përbërje sa më të mirë, me individë qe njihnin mirë rrethanat shqiptare, vendin, popullin e gjuhën shqipe. Pikërisht i tillë ishte Teodor Ipeni i cili nga viti 1897-1904, ishte konsull i Përgjithshëm i Perandorisë Austro-Hungareze në Shkodër. Në këtë rast, ai nuk po niste një detyrë të panjohur, sepse nga viti 1884-1887, kishte qenë i aktivizuar si punonjës i kësaj konsullate. Në këtë veprimtari Ipeni është ballafaquar më vështirësi dhe intriga të pushtetit të kohës, duke dëshmuar përkushtim profesional dhe guximin personal, në favor të politikës së perandorisë qe e përfaqësonte por edhe të identitetit kombëtar shqiptar.
Këshilltar në Konferencën e Ambasadorëve
Në sajë të angazhimit, përvojës e profesionalizmit të dëshmuar nga nëntori i vitit 1911 punon në Ministrinë e Jashtme në Vjenë. Në këtë kohë, përkatësisht nga tetori i vitit 1912 shpërthyen luftërat ballkanike të cilat si mision kishin pushtimin e aneksimin e viseve të hapësirës etnogjeografike shqiptare, ndërsa nga 17 dhjetori i këtij viti filloj punimet Konferenca e Ambasadorëve në Londër ku u vendos fati i Shqipërisë, Ipeni ishte në rolin e këshilltarit ambasadorit austriak kontit Mensdorff, ndërsa ministër i jashtëm ishte z.Berthold. Dhe këtë rol(dhjetor 1912-gusht 1913) ai e ka luajtur më së miri se në sajë të përgatitjes e guximit të dëshmuar duke dhënë informacioone të nevojshme në lidhje mbi shtrirjen e vendbanimeve dhe popullsisë shqiptare ku kishte përgatitur enkas edhe hartat gjeo-demografike.
Ai në veçanti është angazhuar për përfshirjën e Shkodrës brenda shtetit të ri-Shqipërisë, e gjithashtu edhe të Gjakovës e Dibrës, por fatkeqësisht në sajë të intrigave të Fuqive të Mëdha ata mbetën jashtë Shqipërisë. Njihet tashme roli dhe angazhimi i Austro-Hungarisë për pavarësinë e Shqipërisë, ku duke iu falenderuar atyre ndonëse e cunguar është kjo hartë politike e shtetit shqiptar. Në këtë konferencë Ipeni ishte i vetmi specialist dhe njohës i çështjes shqiptare, ndërsa të gjithë pjesëmarrësit tjerë kanë qenë politikanë ose diplomat, që vepronin sipas diktatëve politike.
Veprimtaria shkencore
Gjatë qendrimit si konsull i përgjithshëm i Austro-Hungarisë në Shkodër përveç aktivitetit për të zbatuar politikën austriake, konsulli Ipen nuk ishte statik, por ka udhëtuar veçanërisht në viset veriore të Shqipërisë, udhëtime që ndikuan tek ai për të thelluar njohurit dhe simpatinë për Shqipërinë dhe popullin shqiptar.
Ne udhëtimet e tilla ai ka mbledhur shënime ku me pas i ka botuar në revista apo botime të veçanta. Në sajë të kontributit të tillë ai me të drejtë cilësohet edhe si albanolog, që dëshmohet përmes botimeve shkencore siç janë: “Rrënoja të kishave të vjetra në Shqipëri” (1899); “Monumente të vjetra në Shqipëri” (1900); “Shcypnia : t’gnoftmé dhéshkrimtaré : t’shtumuna e t’nnrécuna” (1902); “Përmendore të grupmoshave të ndryshme në Shqipëri” (1907); “Shkodra dhe sipërfaqja bregdetare e Shqipërisë veriore” (1907); “Malet e Shqipërisë veri-perëndimore” (1908); “Krahina e Shpatit në Shqipërinë e Mesme” (1916); “Dy episode të historisë së Shqipërisë” (1927); “Kontribut për historinë e brendshme të Shqipërisë në shek. XlX” (1939); “Shqipëria e vjetër : studime gjeografike, etnografike, historike” (2002) etj.
Ndonëse vepra e tij nuk paraqet ndonjë studim gjithëpërfshirës, kërkimet e tij janë të veçanta, përmbajnë materiale të çmuara për hapësirën etnogjeografike shqiptare si në fushën e historisë, gjeografisë, etnografisë, arkeologjisë, ekonomisë dhe besimit fetar.
Ipenit, vendin që e meriton
Vetëm pasi të lexohet ky libër kushtuar diplomatit dhe studiuesit austriak nuk ka dilemë se ati duhet dhënë vendin që e meriton tek ne shqiptarët, duke bërë pjesë në radhën e albanologëve të njohur austro-hungarezë që fillon me Johann Georg von Hahn e vijon me Gustav Meyer, Karl Hopf, Franz Nopsca, Milan Šufflay, Gustav Weigand, Norbert Jokl etj.
Përveç botimeve të ndryshme në lidhje me shqiptarët dhe hapësirën e tyre etnogjeografike, ai njëherit ishte i vetmi ekspert i çështjes shqiptare në Konferencën e Ambasadorëve në Londër(1912/13) duke dhënë kontributin e veçantë në mbetjen e Shkodrës në kuadër të Shqipërisë.
Në sajë të konsideratës për angazhimin dhe kontributin e dhënë për çështjen kombëtare shqiptare në vitin 1932 Mbreti i Shqiptarëve ZOGU I e dekreton me “Urdhërin e Skënderbeut”.
Por duke marrë parasysh përkushtimin e tij ndaj çështjes shqiptare është e pakuptueshme që udhëheqësit shqiptarë mbas vitit 1945 e kanë mbajtur në heshtje një personalitet të tillë por edhe pas shëmbjës së sistemit komunist(1991) nuk kanë treguar interesimin e duhur për ti dhënë vendin qe e meriton, duke marrë parasysh faktin se politika e Perandorisë së Austro-Hungarisë ishte vendimtare në mbeshtetjen e Pavarësisë së Shqipërisë.
Në nderim të emrit dhe veprimtarisë së tij për çështjen shqiptare e në mënyrë të veçantë për Shkodrën mendoj se është në nderin e Bashkisë së Shkodrës që emri i tij të përjetësohet në bust, apo emërtimi i një rruge apo sheshi si dëshmi e vlerësimit të meritokracisë si kudo në vendet demokratike.
(Tetor 2025)
