Edi Rama dhe Hashim Thaçi flasin në një intervistë të përbashkët. Si i shohin ata relacionet e shqiptarëve në Rajon, të ardhmen e tyre dhe Europën?
Kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama dhe Zëvendëskryeministri i Kosovës, Hashim Thaçi, të shtunën janë shpallur qytetarë nderi të Ulqinit, për rolin e tyre në promovimin e paqes dhe dialogut midis popujve të Ballkanit.
Mesazhi i tyre ishte se lufta ka përfunduar dhe bota shqiptare është e kthyer kah Europa.
Por, a kanë menduar ndonjëherë se në një ambient kur dikur ka qenë armiqësor, në Malin e Zi, do të dekoroheshin me një çmim? Dhe, si i shohin ata relacionet e shqiptarëve në Rajon, të ardhmen e tyre dhe Europën?
Edi Rama dhe Hashim Thaçi, në Kalanë e Ulqinit, flasin në një intervistë të përbashkët për Zonën B, në Klan Kosova.
Politiko.net e sjell ekskluzivisht të plotë këtë intervistë.
Edi Rama: Sigurisht që kjo është një tjetër provë që jeta është ajo që ndodh ndërkohë, ne bëjmë plane tjera, në kuptimin që dikur askush s’e ka çuar imagjinatën aq larg sa të mund të përcaktojë se kur do të ndodhë, mbas dhjetë, njëzetë a tridhjetë vjetësh. Dhe e vërteta është që edhe për mua është diçka që sot më duket si e natyrshme. Por, po t’i referohemi të shkuarës, është vërtet një çudi. Megjithatë, përtej të shkuarës, besoj që na takon ta shohim këtë si një moment për të kuptuar mirë barrën e madhe të përgjegjësisë që kemi në raport me të ardhmen, në raport me një të ardhme që sot i sfidon shqiptarët, gjithë së bashku, për të qenë protagonistë dhe për të nxitur një proces paqeje përmes bashkëpunimit, përmes dialogut, përmes mirëkuptimit, duke dhënë përmes forcës së shembullit të tyre mesazhin se shqiptarët janë të gatshëm që të mbajnë derën hapur për gjithkënd, t’i lëmë pas mëritë e së shkuarës dhe të ndërtojnë të ardhmen, si një detyrim ndaj gjeneratave tjera, pa e parë të ardhmen e tyre të kërcënuar nga prania e tjerëve, përkundrazi duke parë praninë e të tjerëve si një vlerë e shtuar në ndërtimin e së ardhmes.
Baton Haxhiu: Zoti Thaçi, pikërisht këtë periudhë të vitit, 16 vjet më parë, ju ishit në luftë me institucionet e këtij vendi, që atëherë ishin Jugosllavi, që në njëfarë mënyre ju kanë konsideruar armik shtetëror, sot kemi raporte shumë të mira me politikanët e Malit të Zi. A keni mundur ta parashikoni një gjë tillë asokohe? Dhe, si ndiheni sot, kur e analizoni këtë ndryshim fundamental, kur ju jeni dekoruar qytetar nderi i Ulqinit?
Hashim Thaçi: Kanë ndodhur ndryshime të jashtëzakonshme edhe në Kosovë, edhe në të gjithë rajonin, në veçanti në përpjekjet tona të mëhershme për liri dhe pavarësi të Kosovës. E liria e Kosovës u përcoll me ndryshime dramatike edhe në Serbi, por u përcoll edhe me ndryshime të rëndësishme demokratike edhe në të gjithë hapësirën e Ballkanit. Kosova ka qenë në luftë me Serbinë për t’i larguar ushtrinë, policinë dhe administratën e Serbisë edhe në vitet 1998-99. Lidershipi edhe i atëhershëm i Malit të Zi ka pasur dhe ka mbajtur një qëndrim shumë korrekt, konstruktiv, dinjitoz, përballë presionit të Slobodan Milosevicit. Qeveria e atëhershme, e udhëhequr nga Kryeministri Djukanovic, ka strehuar me mijëra refugjatë të zhvendosur nga Kosova, të rivendosur këtu në Ulqin, por të vendosur edhe në hapësira tjera, në Plavë e Guci, në Tuz, por edhe në Podgoricë. Prandaj, qëndrimi i autoriteteve malazeze edhe në atë periudhë të viteve 1998-99, në kohën e gjenocidit të Serbisë në Kosovë, ka qenë një qëndrim i përgjegjshëm dhe një qëndrim që është përputhur me platformën e Brukselit dhe SHBA’ve. Kështu që, dëshiroj edhe sot, nga ky vend këtu ku jemi, të falënderoj Malin e Zi dhe të gjithë ulqinakët që strehuan këto familje të dëbuara dhunshëm asokohe nga Kosova.
Natyrisht, kanë ndodhur ndryshime jashtëzakonisht të mëdha, sepse në atë kohë edhe Mali i Zi ishte pjesë e asaj Jugosllavie të vogël, por lidershipi i atëhershëm sfidonte lidershipin federativ apo të Jugosllavisë, Milosevicit dhe të lidershipit tjetër. OK, atëherë, në vitet 1992, 1993, 1994 e deri më 1996, pastaj kanë filluar të ndodhin ndryshimet edhe këtu ne Mal të Zi dhe sot kemi Malin e Zi te pavarur e sovran, Kosovën e pavarur dhe sovrane, që e kanë njohur njëra-tjetrën. Kemi Shqipërinë, kemi Maqedoninë në rrugë të mbarë për t’u anëtarësuar edhe në BE, me ndryshime që mund të ndodhin edhe aty. Por, mbi të gjitha, kemi një fillim të normalizimit të plotë të marrëdhënieve mes Kosovës dhe Serbisë, që ishte një ndryshim gjithashtu i paimagjinueshëm për shumëkënd vetëm deri para 2-3 vjetësh. Besoj se edhe Mali i Zi, edhe Kosova, e kanë plotësuar njëra-tjetrën në përpjekjet e tyre për liri dhe pavarësi.
Baton Haxhiu: Zoti Rama, cilat kanë qenë raportet tuaja personale me këtë pjesë të shqiptarëve? Çfarë kanë qenë realisht raportet e shtetit komunist me shqiptarët e Malit të Zi? Dhe, tashmë që keni filluar t’i prekni gjithë shqiptarët kudo që janë, cila është ndjenja e juaj? Ju përmendi gjithmonë “Shqiptarët e bashkuar në një Europë të bashkuar” dhe askush nuk po ndjehet shumë i ofenduar, përpos Aleksandar Vucic’it në Beograd.
Edi Rama: Sa i përket aspektit të marrëdhënies së drejtpërdrejtë dhe përmes përjetimeve të mia personale me Malin e Zi, unë e kam pasur këtë të mishëruar në marrëdhënien time me Gjelosh Gjokën, një artist i njohur shqiptar që vjen nga komuniteti i shqiptarëve të Malit të Zi dhe përfaqëson talentin dhe forcën krijuese të shqiptarëve në një arenë më të gjerë të artit / pikturës në Europë. Ka qenë Gjelosh Gjoka ai që më ka folur dhe me ka dhënë mundësinë të përfytyroj të qenurit shqiptar në Mal të Zi, dhe raportet me pjesën tjetër të popullsisë, raportet me sistemin dhe institucionet, në një kohë kur Kosova ishte pjesë e Jugosllavisë dhe ishte pjesa e shtypur e një sistemi që shqiptarët realisht i trajtonte si qytetarë të dorës së dytë.
Më pas, me ndryshimet që kanë ndodhur, kam pasur mundësi ta vizitoj Malin e Zi, të jem në disa raste edhe këtu në Ulqin – ku kam mundur të prek përmes ndjesive personale atë çfarë kam dëgjuar për këtë qytet dhe për këtë zonë.
Ndërkohe që besoj shumë se shqiptarët sot kanë një përgjegjësi shumë të madhe, sepse shqiptarët sot janë më mirë se çfarë kanë qenë ndonjëherë. Shqiptarët sot kane fituar një pozicion dhe një dinjitet te padiskutueshëm dhe të pakontestueshëm nga të tjerët. Shqiptarët sot kanë dhënë prova shume bindëse për kapacitetin për të kapërcyer të shkuarën dhe njëkohësisht për ta projektuar të ardhmen e tyre nën funksion të bashkimit mes tyre si një të ardhme europiane. Këtu, pa dyshim, një rol të posaçëm e ka luajtur Kosova dhe një rol të posaçëm në qëndrimin e Kosovës e ka luajtur Hashim Thaçi – i cili ka mishëruar luftën dhe nuk ka pasur ngurrim të mishërojë edhe përpjekjen për paqe, duke qenë ai që së bashku me të gjithë ushtarët e UÇK’së u janë kundërvënë me vendosmëri, me kurajo dhe me shumë sakrifica, regjimit barbar te Milosevicit, por duke qenë ndërkohë ai që ka pasur kurajon t’i shtrijë dorën Serbisë dhe përfaqësuesve të Serbisë, duke demonstruar një force që pa dyshim i bënë shqiptarët të ndjehen mjaft mirë, më mirë sesa do të ishin ndjerë sikur te mos e kishin pasur edhe këtë kapacitet për të punuar me paqen dhe për të ndërtuar paqen përmes shembullit.
Dhe e fundit, shqiptarët janë shquar për respekt ndaj tjetrit, për respektin ndaj pakicave, për respektin ndaj kujtdo që ka pranuar normat e një bashkëjetese në paqe, dhe në këtë aspekt pa dyshim sjellja e Kosovës dhe e institucioneve të Kosovës në raport me pakicat serbe është një model absolutisht shembullor për Ballkanin, po edhe për gjithë Europën. Në këtë aspekt, dua të shpresoj që serbet do të dinë të bëjnë të njëjtën gjë, duke u sjellë me shqiptaret e Luginës as më shumë e as më pak por siç sillen shqiptarët e Kosovës dhe siç sillen shqiptarët në tërësi me serbët e Veriut te Kosovës.
Baton Haxhiu: Z. Thaçi, ekziston një përshtypje e përgjithshme se gjatë viteve të fundit shqiptarët janë fuqizuar dhe ketë nuk e mohon askush, janë fuqizuar në Ballkan, pra ata konsiderohen me të faktorizuar si asnjëherë më parë. Cilat janë përparësitë, por edhe përgjegjësitë, e këtij faktorizimi, për arsye se gjithmonë mbi një faktorizim ekziston një nacionalizëm, dhe nëse s’jemi të kujdesshëm, ai fryhet, dhe Ballkani gjithmonë e ka këtë problematikë të moskontrollit? A e ndjeni këtë faktorizim dhe a mund ta kontrolloni, meqë fjalitë që më së shumti shprehen janë “bashkimi”?
Hashim Thaçi: Unë nuk do të shtoja diçka më tepër nga ajo që tha Edi për gjendjen e shqiptarëve në rajon. Por, një gjë është e sigurt: shqiptarët në rajon kurrë nuk kanë qenë në një pozicion më të mirë, në kuptimin që i gëzojnë të drejtat e tyre kombëtare dhe të orientimit politik euro-atlantik, duke filluar nga Shqipëria që tash u bë edhe anëtare e NATO’s, në një rrugë shumë të sigurt për perspektivë europiane, dhe hapa konkretë europianë që po ndërmerr edhe Qeveria e Edit, gjithashtu edhe me reforma të rëndësishme euro-atlantike që po reflektojnë kudo, e në veçanti edhe me kontaktet jashtëzakonisht të mira dhe të rëndësisë së veçantë për fqinjësi të mirë, qoftë me Serbinë, qoftë me Malin e Zi, qoftë me Maqedoninë, ose me Greqinë, me Bullgarinë dhe vende tjera të ish-Jugosllavisë, që është një ndryshim i kursit të kuptimit më afirmativ të respektimit edhe nga bota, edhe për Qeverinë e Shqipërisë por në veçanti të vizionit të Edit, gjë që na ka lehtësuar edhe neve si Kosovë të gjitha përkushtimet tona që me të vërtetë jemi një vend ku reflektojmë paqe si vend i ri, stabilitet, fqinjësi të mirë dhe frymë euro-atlantike.
Natyrisht se me përparësitë vijnë edhe përgjegjësitë. Duke qenë në një situatë prej më të mirave ndonjëherë në historinë e tyre, shqiptarët në rajon kanë dhe krijojnë përparësi të mëdha edhe për shqiptarë, por edhe për vende të tjera. Duke qenë se një pozicion më komod reflekton edhe energji pozitive, reflekton edhe përgjegjësi. Në këtë drejtim, kudo që janë sot shqiptarët, kudo që jetojnë, janë të respektuar, e në të njëjtën kohë participojnë në jetën e tyre demokratike.
Përmendi edhe Edi, sot shteti i Kosovës është më gjenerozi, mund të them edhe prej vendeve të Bashkimit Europian, në kuptimin e respektimit të minoriteteve.
Vetëm 3-4 për qind e serbëve në Kosovë gëzojnë më tepër të drejta sesa shqiptarët që janë 30 për qind në Maqedoni. Nuk mund të bëjmë krahasime të tilla me Preshevën, që me të vërtetë duhet të gëzojnë edhe më tepër të drejtat e tyre dhe të afirmohen, por me rëndësi që ata kanë lidershipin e tyre legjitim, marrin pjesë në zgjedhje lokale, në zgjedhje në nivel qendror. Ajo që është shumë me rëndësi dhe me iniciativën tonë është vënë dialogu mes lidershipit të Preshevës, Medvegjës dhe Bujanovcit dhe autoriteteve në Beograd. Pra, respektohet për herë të parë një lidership legjitim i shqiptarëve atje për të afirmuar kërkesat e tyre përmes institucioneve demokratike.
Në anën tjetër, Kosova po konsolidohet, po forcohet çdo herë e më tepër, ka fituar rreth 110 njohje, po fuqizon subjektivitetin e vet ndërkombëtar, po arrin hapat e rëndësishëm edhe zhvillimin ekonomik, gjithashtu edhe në forma demokratike, qoftë me legjislacion, ekonomi apo në politikë dhe në një orientim shumë të qartë euro-atlantik.
Ajo që dëshiroj të potencoj është se edhe shqiptarët në Mal të Zi kanë sot lidershipin e tyre, kanë njerëzit e zgjedhur të tyre, dinë çka duan dhe po realizojnë objektivat e tyre. Kështu që, edhe prezenca jonë sot këtu në Ulqin, mendoj që është mesazh edhe për shqiptarët këtu, e në të njëjtën kohë është mesazh i paqes, i stabilitetit, është mesazhi i së ardhmes, mesazhi i një rajoni pa kufij, me një hapësirë ku do të jetojnë të gjithë së bashku pa ndonjë pengesë kufitare, të bashkuar në familjen e madhe europiane.
Baton Haxhiu: Z. Rama, dy pika të faktorizimit që përmendëm është lufta e Kosovës dhe ajo që ndoshta të tjerët s’e kanë pritur, por që është një prej pikave më kulminante të faktorizimit, fjalimi juaj në konferencën për shtyp në Beograd. Kur po flasim për faktorizimin, sa është vështirë të luftohet kundër mitologjisë nacionaliste dhe të insistohet te pragmatizmi politik, posaçërisht tek shqiptarët, të cilët gati në mënyrë tradicionale e konceptojnë politikën si të ndërlidhur ngushtë me folklorizëm dhe emocionalitet? A mund ta prishin këto sigurinë tuaj të faktorizimit?
Edi Rama: Unë nuk besoj se rrugën tonë mund ta pengojë apo këtë vizion mund ta dëmtojë një forcë e brendshme. Unë besoj se këtë mund ta prishë Europa.
Baton Haxhiu: Europa?
Edi Rama: Po. Mund ta prishë Europa, nëse nuk arrin dot të kuptojë në kohën e duhur dhe koha e duhur është tani, që shqiptarët janë të nevojshëm për Europën aq sa është Europa e nevojshme për shqiptarët. Nuk është më koha e dhjetë vjetëve më përpara, kur shqiptarët kishin nevojë për Europën dhe e kishin të nevojshme Europën, ndërkohë që Europa dhe mund të mos i kishte nevojë shumë shqiptarët. Sot, Europa ka nevojë për shqiptarët njësoj siç kanë nevojë shqiptarët për Europën. Nëse Europa e shikon Ballkanin dhe shikon zhvillimin në Ballkan si gjëra pa lidhje me fatet e saj, nëse Europa nuk arrin të kuptojë qe proceset që janë përshkallëzuar falë paqes në rajon, duhet t’i bashkëngjisë vullnetin e vet për të përshpejtuar bashkëpunimin mes vendeve të rajonit dhe kështu të përshpejtojë integrimin, mund vërtet që të bëhet pa dashje sponsore e nacionalizmave folklorikë. Jam i bindur se ajo që ne kemi filluar vjet në Prizren, dhe që kemi vazhduar sivjet, që në fakt është puna e çdo dite me Qeverinë e Kosovës, është rruga e një bashkimi kombëtar me mjetet e shekullit XXI, në funksion të një Bashkimi Europian, që do të jetë i plotë, do të jetë i sigurt dhe në të njëjtën kohë duhet të jetë shprehje përfundimtare e projektit të paqes për gjithë vendet e Europës.
Baton Haxhiu: BE asnjëherë nuk ka reaguar në togfjalëshin tuaj “Bashkimi i shqiptarëve në Europë”. Pak a shumë, ata, në një mënyrë apo tjetër, lënë mundësinë të kuptohet ndryshe, kurse kemi një reagim të vetëm në Serbi. Pse nuk keni frikë nga fjalia “Bashkim i Shqiptarëve”? Kjo gati ka qenë e pamundur, vetëm në luftë UCK e ka përmendur.
Edi Rama: Unë besoj që ka dy mënyra për ta kuptuar këtë. Njëra mënyrë është mënyra tradicionale e bashkimit kombëtar, me ato hartat e vizioneve nacionaliste dhe romantike të fundit të shekullit XIX dhe fillimit të shekullit XX, dhe mënyra tjetër është që të shfrytëzojmë të gjitha mundësitë që na jep sot paqja, për t’i bashkuar realisht shqiptarët në ndërveprimet e tyre, që në nivelin individual deri në nivelin më të lartë shtetëror, nga ekonomia në arsim, nga energjia në turizëm, nga bujqësia në tregti, në infrastrukturë, e kështu me radhë. Dhe për ta kthyer kufirin në një konvencion që nuk na pengon të përjetojmë një hapësirë të përbashkët, si një hapësirë unike dhe po ashtu për ta avancuar procesin e integrimit në një formë të tillë që gjithë shqiptarët në rajon të jenë pjesë e BE’së, dhe si të tillë të ndihen më të mbrojtur, më të sigurt, më dinjitozë, në mënyrë të barabartë. Ajo që tha Hashim Thaçi është plotësisht e vërtetë, që shqiptarët e Maqedonisë nuk i kanë të njëjtat të drejta që i kanë serbët e Kosovës, pa i llogaritur fare shqiptarët e Serbisë, që nuk mund dot të krahasohen me të drejtat e tyre me ato që kanë serbët e Kosovës.
Mirëpo, udhëheqja përmes shembullit na jep mundësinë që të jemi kritikë, jo për një ndjenjë superioriteti, por për një nevojë për barazi me të tjerët, dhe me Qeverinë e Beogradit në radhë të parë.
Tash, pse shqetësohen në Beograd për këtë çështje, është e thjeshtë, por unë besoj që është konsum politik i ditës, ndërkohë që edhe në Beograd e kanë kuptuar që me shqiptarët nuk ka më asnjë shans që të sillen si me qytetarë të dorës së dytë. Dhe duan apo s’duan, duhet të pranojnë realitetin që shqiptarët sot janë një realitet i ri në Ballkan dhe janë një forcë vendimtare për të ardhmen e Ballkanit.
Baton Haxhiu: Z. Thaçi, ky togfjalëshi për bashkimin e shqiptarëve është ndërruar dhe ka marrë një formë pragmatike të trajtimit. Megjithatë, sa janë të lirë shqiptarët sot në Ballkan dhe Europë? Kur them të lirë, mendoj që a kanë shqiptarët mundësi dhe aftësi që të bëjnë zgjedhje të rëndësishme për të ardhmen e tyre?
Hashim Thaçi: Unë jam më se i bindur se shqiptarët kanë edhe aftësi, edhe mundësi, kanë potencialet, kanë edhe përgjegjësi, edhe vizion, që të lëvizin përpara, në drejtimin çfarë edhe janë përcaktuar me vullnetin qytetar edhe misionin politik të lidershipit të tyre.
Ndërsa, sa i përket çështjes së bashkimit kombëtar, Edi tha shumë mirë dhe sot janë rrethana të tjera. Mendoj se shqiptarët në rajon janë njerëzit më me pak folklorizëm në kuptimin e politikës, janë njerëzit më realistë në politikën e rajonit. Ato që i ka potencuar Edi në Beograd kanë qenë një ndihmesë për lidershipin e Beogradit. Unë kam diskutuar edhe me liderët e tyre, privatisht, dhe të gjithë pajtohen me atë që e ka thënë Edi në Beograd, por, natyrshëm, politikat ditore kanë pasur reagime çfarë kanë pasur. Nuk ka thënë Edi diçka tjetër nga ajo që ka thënë edhe lidershipi i Washingtonit dhe Brukselit në Beograd, që do të thotë se Kosova është e pavarur dhe sovrane, e kanë njohur Shtetet e Bashkuara të Amerikës, e kane njohur shumica e vendeve të Bashkimit Europian. Prandaj, po, ka qenë momenti, pas një kohe të gjatë të mosbashkëpunimit mes Tiranës dhe Beogradit, ka qenë një vizitë historike dhe natyrisht një mesazh historik i ndihmesës për të ardhmen për ta kuptuar më mirë realitetin në Ballkan. Mendoj se ai mesazh i Edit ka dhënë një ndihmesë të madhe edhe për lidershipin tjetër, edhe në Bashkimin Europian, por edhe në rajon, e natyrisht është mirëpritur nga gjithë shqiptarët kudo që jetojnë.
Baton Haxhiu: Ju e keni pasur një veprim konkret dikur, në vitet 1991-99. Si është pjesa juaj pragmatike këtu?
Hashim Thaçi: Asnjë popull në Europë nuk e ke që jeton në një vijë gjeografike, në kuptimin e ngushtë, vetëm gjermanë në një shtet gjerman. Ka gjermanë jashtë Gjermanisë, ka francezë jashtë Francës, plotë. Ka polakë jashtë Polonisë, ka çekë jashtë Çekisë, ka sllovakë jashtë Sllovakisë, ka hungarezë jashtë Hungarisë. Por, ata jetojnë në një familje të madhe. Ky është edhe modeli ynë që dëshirojmë ta ndërtojmë në rajonin tonë – gjithë shqiptarët të jetojnë në një hapësirë, në vendet edhe me popujt tjerë, por në një hapësirë pa kufij, të jemi të bashkuar me familjen e madhe europiane.
Edi Rama: Besoj që duhet thënë edhe diçka tjetër, që bashkimi ynë, dhe nëse duam ta themi edhe më shkoqur, bashkimi i shqiptarëve te Shqipërisë dhe Kosovës, pasi këta në fakt janë shqiptarët që jetojnë në dy shtete shqiptare dhe nuk flasim për tjerët, që janë në shtetet tjera, është i pashmangshëm dhe i padiskutueshëm. Pyetja është si do të ndodhë, a do ndodh në funksion të Bashkimit Europian, si një proces i natyrshëm dhe krejt i mirëkuptuar nga të gjithë, apo do të ndodhë si një reagim ndaj një verbërie apo një përtacie europiane, për të kuptuar që vetë Europa duhet të ndryshojë qasje ndaj vetvetes, duke u kthyer nga një fuqi, që gjithmonë e më shumë është e varur nga taktika e ditës, në një fuqi strategjike. Një Europë strategjike do të kërkonte që Ballkani të ishte njohur më parë si pjesë e saj, dhe që normalisht, pastaj, të gjitha etnitë në Ballkan të kishin lehtësi në të qenit së bashku, pa pasur nevojë që të merreshin me kufijtë, ndërkohë që një Europë verbërisht taktike dhe në vijim do të bënte që të triumfonte me patjetër dhe pa asnjë mundësi të dytë linja e një bashkimi përsëri në funksion të një Europe të ardhme, por në radhë të parë të një funksioni në ditët e sotme ku shqiptarët nuk do ta pranonin për një kohë të gjatë këtë historinë ‘tërhiq e mos këput’ të Europës dhe këtë qasjen ‘tërhiq e mos e këput’ me njëri-tjetrin.
Baton Haxhiu: Z. Thaçi e ka thënë në një diskutim të tij se nëse nuk na bëni shpejt pjesë të Europës, po na dërgoni nga lindja, nga Turqia.
Hashim Thaçi: Jo, e kam thënë pak më ndryshe. Kam potencuar se BE po vonohet me Kosovën dhe po vonohet padrejtësisht, duke u nisur nga disa paragjykime, krejt panevojshëm, në veçanti në procesin e liberalizimit të vizave. Kam thënë se më tepër po vonohet BE, aq më tepër po krijon hapësira për një fryme apo element destruktiv për ndikim në rajonin tonë, e para për ndikim të elementeve të ISIS që po ballafaqohemi, që është një realitet me të cilin jemi ballafaquar edhe në Kosovë dhe jemi të pakompromis ndaj këtij fenomeni. Por, për një gjë jam i sigurt: Sa më tepër europiane të jetë Kosova, dhe krejt rajoni, për elemente të tilla nuk do të ketë hapësirë. Sa më tepër që vonohet BE, kokëçarje do të kemi dhe ballafaqime të tilla mund të kemi edhe në terren. Ky nuk është shantazh, por është një realitet që e kam dërguar edhe në BE.
NATO dhe BE duhet të lëvizin më shpejt në integrimin e kësaj hapësire.
Unë e shoh integrimin e kësaj hapësire si një tërësi në familjen europiane dhe jo hap pas hapi, duke vënë ndonjëherë kritere të dyfishta – ku për një vend respektohen, për një vend nuk respektohen , dikush favorizohet, dikush vonohet, në mënyrë të panevojshme.
Ajo që duhet të ndodhë në rajonin tonë është integrimi sa ma shpejtë i të gjitha vendeve të Ballkanit Perëndimor në BE.
Edi Rama: Dhe lajmi i mirë është që shqiptarët edhe mund të respektohen, edhe mos të pengohen.
Baton Haxhiu: Sa është e ndikuar liria e vendimmarrjes së brendshme politike me lirinë ekonomike dhe zhvillimore, po flas për Shqipërinë, ku përfundojnë sugjerimet miqësore dhe ku fillojnë imponimet, kjo është shumë e rëndësishme për një trend europian të Shqipërisë?
Edi Rama: Nuk ka imponime, për hir të së vërtetës. Ndoshta vetë gjendja ekonomike e trashëguar imponon njëfarë mase edhe kufijtë e politikës financiare . Por, nga pikëpamja e vendimmarrjes nuk ka imponime mbi sovranitetin vendimmarrje. Besoj që nuk ka imponime tilla as në Shqipëri dhe as në Kosovë. Ajo që ne i imponojmë vetes është që ne te jemi çdo ditë mishërim i një modeli, që të mbështetemi te vlerat dhe parimet që kemi pasur dhe tek horizonti qe kemi përcaktuar si udhëtim drejt BE.
Baton Haxhiu: Keni qenë kritik për Europën, se është e padrejtë me Kosovën dhe është e patolerueshme se si mund të trajtohen 2 milion shqiptarë që nuk marrin vizat ndërkohë që janë në mesin e të gjitha shteteve që tashme janë në liberalizim…
Edi Rama: Është fakt. Është turp që në mes të Europës që ka një zonë, që në krahasim me sipërfaqen e Europës është shumë e vogël, ku jetojnë më pak se 2 milionë njerëz, që janë të vetmit në gjithë hapësirën gjeografike të Europës që duhet të marrin vizë. Më duket si një ironi e historisë, sepse po këta njerëz, kur ishin në diktaturë, mund të lëviznin lirisht, dhe sot që kanë shtetin e tyre dhe që kanë kontributet e tyre të jashtëzakonshme për Europën dhe për paqen në rajon, duhet të presin të marrin vizë.
Për mendimin tim, edhe ato lëvizjet qe ndodhen para pak kohësh me autobusë, nuk ishte thjesht që ishin njerëz të papunë, kishte edhe njerëz me rroga shumë të mira, ishin shprehje e një frustrimi të brendshëm psikologjik shumë të madh e të ndjerit në vend nga ku nuk dilet dot, edhe për të dalë duhet për të marrë vizë me një mijë procedura e justifikime.
Ky është një turp i madh për Europën dhe që tregon edhe një herë tjetër që Europa strategjike nuk ekziston. Kemi vetëm një Europë taktike që i shikon të gjitha gjërat e lidhura me zgjedhjet në 28 shtete, 28 palë zgjedhje politike, 28 palë zgjedhje europiane, 28 palë zgjedhje lokale, që ndodhin në 28 palë kohë të ndryshme gjatë 4 vjetëve.
Kam shumë besim se ajo që ka filluar me iniciativën e Kancelares Merkel ka qenë në fakt shprehja e vetëdijes se diçka do të ndryshojë dhe se pavarësisht procesit të integrimit që mund të zgjatet, këto vende duhet të respektohen dhe duhet të mbështeten patjetër dhe me forma të reja komunikimi dhe mos të trajtohen pjesë rutinë e korridoreve të burokracisë europiane.
Baton Haxhiu: Z. Thaçi, a mund të thuhet se shqiptarët e Kosovës kanë pasur pritje më të mëdha për lirinë, pra kanë menduar se liria domosdoshmërisht do të sjellë më shumë mirëqenie dhe më shumë punësim? Ju si Kryeministër i 7 vjetëve, a jeni i ofenduar për faktin se Europa, me gjithë kontributin për paqe dhe reflektimin që keni treguar, nuk është miratuar lëvizja e qytetarëve pa viza?
Hashim Thaçi: Ne jemi sjellë në mënyrë korrekte dhe të përgjegjshme, jo për hir të kësaj apo asaj zonje në Bruksel. Ne jemi sjellë në mënyrë shtetërore dhe si burrështetas në kuptimin e arritjeve të marrëveshjeve të paqes, ndërtimit të fqinjësisë së mirë dhe të normalizimit të marrëdhënieve me Serbinë. Por, edhe të kryerjes së obligimeve tona institucionale për reforma demokratike në Kosovë. E gjithë kjo ka ndodhur për interesin e shtetit, për interesin e qytetarëve tonë, Kosovës. Dhe për ato dy mandate sa e kam udhëhequr Qeverinë, ndihem shumë krenar që kemi mbajtur shpresën, besimin dhe optimizmin e qytetarëve në Kosovë.
Ngërçi politik që ndodhi gjate verës, ka sjellë trauma dhe ky është realitet, dhe trauma është reflektuar menjëherë tani pas ndërtimit të institucioneve që solli edhe këtë lëvizje të panevojshme të qytetarëve, që u ekzagjerua në një masë edhe nga mediat e ndryshme, qoftë vendore apo edhe ndërkombëtare, megjithëse ishte një realitet shumë i hidhur. Por, dua të potencoj se ishte një mesazh se me të vërtetë Bashkimi Europian duhet ta ndërrojë qasjen për Kosovën dhe ajo që ndodhi në Kosovë nuk përkonte me sulmet që bëheshin ndaj lidershipit në Kosovë. Po ky lidership ishte qe 8 vjet radhazi, po ky lidership ishin ata që mbanin me shpresë, optimizëm, qytetarët e Kosovës dhe që ka ndryshuar vendin për te mirë, ka hapur edhe vende të punës.
Natyrisht se duhet bërë edhe më tepër, çdoherë. Në Kosovë ka ndodhur ajo që ka ndodhur edhe në vendet tjera të rajonit menjëherë pas procesit të liberalizimit të vizave, që njerëzit kanë menduar se gjithçka është OK në vendet europiane, që do të priten me ngrohtësinë më të madhe, që do të priten me vende të reja të punës, me mirëqenie çfarë kanë ëndërruar, por edhe ata janë dëshpëruar.
Ajo që është me rëndësi është se ai fenomen është ndërprerë plotësisht.
Po lëvizim në implementimin e kritereve të nevojshme dhe natyrisht se do të ishte jashtëzakonisht me rëndësi që BE të mos vonohet në Kosovë.
Unë pres nënshkrimin e marrëveshjes për Asociim-Stabilizim, gjithashtu edhe për aplikim për anëtarësim në Këshillin e Europës dhe rekomandimin për liberalizimin e vizave.
Ritheksoj, asnjë justifikim nuk është i qëndrueshëm nga ana e BE’së për vonesën në liberalizimin e vizave. Kosova i ka kryer obligimet e veta, ndërsa mosuniteti europian i vendeve të BE’së, që përmendi edhe Edi, 28 përzgjedhje apo 28 orientime, nganjëherë pa pasur me të vërtetë një qendër të fuqishme vendimmarrëse, po ndikon që në raport me Kosovën, pasi që kemi edhe 5 vende që nuk e kanë njohur Kosovën, në vonesë për procesin e liberalizimit të vizave.
Por, nëse shohim në rrafshin strategjik, definitivisht anëtarësimi i Kosovës në NATO, në BE, në OKB, është proces i pandalshëm, i pakthyeshëm. Ndoshta duhet të tregojmë edhe një durim strategjik, që nganjëherë unë kam qenë më i drejtpërdrejtë por që kane filluar të ndryshojnë edhe vetë zyrtarët e BE’së dhe tash janë duke u përpjekur që të gjejnë zgjidhje sa më të shpejtë për procesin e liberalizimit të vizave për Kosovën. Ne kemi qenë racionalë dhe të përgjegjshëm, pavarësisht nga kritikat që mund të kemi për BE’në, ne rrugë tjetër nuk kemi pos orientimit euroatlantik.
Baton Haxhiu: Një Shqipëri brenda një vizioni ka plotë pengesa, ndonjëherë të panatyrshme, por është punë e opozitës, ndonjëherë ju dalin gjëra të papritura që ju konsumojnë kohë dhe ju ndalin në garën për reformën europiane, ose që të arrini pak a shumë pikat ku Europa është. Çështja Ndoshi, Frroku pastaj çështja Berisha, kjo hallakamë realisht si po ju duket në rrugën tuaj europiane? Përveç këtyre, e keni edhe një problem, atë që ia keni premtuar edhe Zonjës Merkel, Serbia? Këto tri pika të cilat kanë dalë në rrugën tuaj politike, si do t’i zgjidhni, Z. Rama?
Edi Rama: Një nga presidentët amerikanë, në këtë moment nuk më vjen emri i saktë, kur e pyetën çfarë e shqetëson, tha më shqetësojnë ngjarjet që vijnë dhe nuk parashikohen dot. Kështu që, ngjarjet qe vijnë dhe nuk parashikohen dot, janë pjesë e të qenit në politikë. Por, ndërkohë, nga ana tjetër, unë vetë dhe ne që jemi në shumicë në Shqipëri, nuk kemi justifikim, sepse kemi numrat e nevojshëm që t’i bëjmë të gjitha reformat, pavarësisht ngjarjeve që vijnë. Deri tani këto ngjarje nuk na kanë penguar dhe nuk do të na pengojnë besoj edhe në të ardhmen që ne t’i bëjmë gjërat që duhet të bëjmë.
Sa i përket procesit të zhvillimit të marrëdhënieve të mëtejshme me Serbinë, ne kemi edhe një moment shumë të rëndësishëm në fund të muajit maj, kur do të organizojmë një takim në Tiranë të të gjithë liderëve të vendeve të rajonit, së bashku me ministrat e jashtëm, ministrat e ekonomisë, dhe në bashkëpunim me forumin ekonomik të Vjenës. Dhe, aty do të jemi përsëri bashkërisht. Nuk besoj që është e parëndësishme të thuhet që këtë herë Serbia nuk ka bërë kurrfarë rezistence që do të jetë formale për pranimin e Kosovës. Pra, do të jemi gjithë bashkë për të diskutuar për të ardhmen e Ballkanit dhe për të diskutuar për bashkëpunimin.
Kështu që, jam shumë dakord me Hashimin në një pikë, që pavarësisht se çfarë mund të prodhojnë si emocione dhe ngarkesë ngjarjet, të gjitha vendet e rajonit e kanë shumë të qartë se nuk ka rrugë tjetër përveç se të bashkëpunojnë. Se sa shpejt dhe me sa cilësi ky bashkëpunim zhvillohet, dhe sa shpejt na çon drejt objektivit të përbashkët që kemi të jemi pjesë e BE’së, kjo pastaj varet nga ne, por është absolutisht e sigurt që nuk ka rrugë tjetër.
Baton Haxhiu: Në këtë forum, do të jetë edhe dikush prej miqve tuaj, siç është Tony Blair, ose edhe ndokush tjetër?
Edi Rama: Kemi ftuar një sërë personalitetesh që kanë pasur rol në zhvillimet historike të Ballkanit, në fund viteve nëntëdhjetë. Të shikojmë se cili do të jetë i pranishëm.
Baton Haxhiu: Z. Thaçi, ju keni paralajmëruar që jeni lodhur në njëfarë mënyre duke qenë Kryeministër, jo për faktin që jeni lodhur me punën, por për faktin se e keni marrë një rrugë tjetër, të jeni President. A do të ju pengojë kjo, që një objektivë e Kosovës të marrë ngërçe për arsye se autoriteti juaj brenda politikës mund të mos vazhdojë me partinë tuaj dhe në koalicion me LDK’në, si do ta gjeni këtë bashkëveprim, kur do ta merrni rrugën e Presidentit?
Hashim Thaçi: E para, nuk jam fare i lodhur. Përkundrazi, jam në formën më të mirë të mundshme, edhe njerëzore, edhe djaloshare, edhe politike.
Besimi i qytetarëve si njeriu më i votuar tash e tetë vjet dhe fitorja në tre palë zgjedhje nacionale, me jep fuqi dhe energji për të vazhduar edhe më fuqishëm në të ardhmen.
Unë kam përgjegjësi në bazë të legjitimitetit qytetar dhe natyrisht në bazë të marrëveshjeve politike që kemi arritur. Nuk dëshiroj t’i ritheksoj edhe një herë, ato rrethanat që janë krijuar në ngërçin politik kosovar gjashtëmujor, kur ishim në përpjekjet tona për gjetjen e një zgjidhje funksionale të qeverisjes së re në Kosovë.
Koalicioni aktual është stabil, është funksional, jemi ballafaquar me sfida jashtëzakonisht të rënda në fillimet e para, edhe Kryeministri Mustafa, ndërsa unë do të vazhdoj të kryej obligimet mia me përgjegjësi, me marrëveshjen që kemi nënshkruar bashkërisht dhe natyrisht duke respektuar dhe legjitimitetin qytetar sa i përket Presidencës.
Unë kam pasur mundësi të zgjidhëm dy herë, por kam kryer obligimet e mia duke respektuar kontratën me qytetarë, duke qenë Kryeministër i vendit.
Edhe në të ardhmen do vazhdojë të jem në krye të obligimeve që më takojnë, në bazë edhe të marrëveshjes dhe legjitimitetit qytetar, dhe do prezantoj orientimet dhe prioritetet që me të vërtetë janë prioritete, që mund të sjellin një model të ri presidencial në Kosovë, në kuptimin e respektimit kushtetues dhe ligjor, por në të njëjtën kohë të transparencës së zgjedhjes së Presidentit. Kjo është edhe një reformë për vendin, mendoj se diçka e tillë i ka munguar vendit, që do të ballafaqohet në të ardhmen me prezantimin e orientimeve, prioriteteve dhe agjendës në Kosovën e re, dhe natyrisht me një qasje të re presidenciale, por edhe ekzekutive, duke respektuar gjithmonë kornizat kushtetuese dhe ligjore të ndarjes së pushteteve.
