Mundësia që ofron çmimi i naftës

Kemal Dervish
Rënia e fortë e çmimit të naftës bruto që nga fundi i qershorit ka rrëmbyer titujt e mëdhenj të gazetave dhe televizioneve – si dhe po prodhon shumë shpjegime kontradiktorë. Disa thonë se shkaku është rënia e pritshmërive për rritjen ekonomike në nivel global. Të tjerë fokusohen në zgjerimin e prodhimit të naftës dhe gazit në Amerikë. Të tjerë hedhin dyshime për një marrëveshje të heshtur mes Arabisë Saudite dhe Shteteve të Bashkuara që synon, mes të tjerash, dobësimin e rivalëve politikë si Rusia dhe Irani.

Pavarësisht arsyes për rënien e çmimit – që ndoshta duhet gjetur në një kombinim të këtyre faktorëve – pasojat janë të njëjta. Ndonëse, siç ka dekalruar drejtorja e Fondit Monetar Ndërkombëtar, Christine Lagarde, rënia e çmimeve të naftës mund të nxisë rritjen ekonomike në nivel global, teksa ato që fitojnë më shumë janë ekonomitë e përparuara importuese të naftës, impakti ndaj përpjekjeve për luftimin e ndryshimeve klimatikë do të jetë shkatërrimtar.

Në të vërtetë, një rënie e vazhdueshme e çmimeve të naftës jo vetëm që do i bëjë tani më pak konkuruese energjitë e rinovueshme; ajo do të pengojë gjithashtu konkurueshmërinë në të ardhmen, duke dekurajuar kërkimin dhe investimet. Më në përgjithësi, do të reduktonte stimujt për konsumatorët, kompanitë dhe qeveritë që të ndjekin praktika më efiçiente nga pikëpamja energjetike.

Edhe nëse do të mbeteshim në trajektoren aktuale, mos lejimi i një rritjeje të temperaturave me më shumë se 2 gradë mbi nivelet paraindustrialë – pragu përtej të cilit do të kishim pasoja shqetësuese prej ndryshimit të klimës – do të ishte pothuajse i pamundur të arrihej. Siç thuhej në mënyrë të përsëritur edhe në raportin më të fundit të Panelit Ndërqeveritar për Ndryshimet Klimatike, nuk mund të përballojnë një ngadalësim të përparimit që është bërë.

Sigurisht, shkenca e klimës nuk është ekzakte, ajo funksionon sipas gamave të probabilitetit. Por vlerësimet e pasigurtë nuk nënkuptojnë që rreziku është më pak akut.
Udhëheqësit botërorë duket se e pranojnë këtë gjë në teori, ashtu si bënë edhe në samitin e sapo përmbyllur në Lima të Perusë. Por ata vazhdojnë të mbshteten mbi angazhime jodetyrues – duke e lënë kështu botën në një trajektore të rrezikshme klimatike.

Megjithatë, një rënie e fortë e çmimeve të naftës ofron një mundësi të rrallë politike për të futur më shumë pagesa për karbonin. Në fund të fundit, një prej argumentave kryesorë kundër një “takse për karbonin” ka qenë se ajo do e bënte energjinë më të kushtueshme. Edhe garancitë se të ardhurat prej këtyre taksave do t’u riktheheshin taksapaguesve nuk ishin të mjaftueshme për të kapërcyer rezistencën politike, sidomos në SHBA.

Por, tani që rënia e çmimeve të naftës ushtron presion mbi zëvendësuesit e naftës, një taksë mbi karbonin do të mund të miratohej, pa e rritur çmimin e energjisë për konsumatorët. Politikëbërësit do të duhej thjeshtë të hiqnin dorë nga disa prej efekteve stimulues kohëshkurtër të energjisë së lirë. Në fakt, me çmimet e ulët të energjisë, konsumatorët do të mund të përfitonin sërish prej kostove të ulëta të energjisë – thjeshtë jo aq shumë sa përfitojnë tani.

Struktura e një skeme për taksën e karbonit mbetet për t’u diskutuar. Një opsion do të ishte vendosja e një çmimi fleksibël, i lidhur pas çmimit të naftës. Për shembull, për çdo 5 USD rënie në çmimin për fuçi, taksa e karbonit do të duhej të rritej në një sasi të caktuar. Për çdo 5 USD rritje, taksa do të duhej të ulej për shembull, me dy të tretat e asaj sasie.

Kështu, çmimi i karbonit do të rritej me kalimin e kohës – rezultat optimal ky, sipas modeleve të rritjes që marrin parasysh kufizimet e klimës. Në të njëjtën kohë, kjo do të mbronte konsumatorët nga luahtshmëria e çmimeve të naftës, duke stabilizuar kështu shpenzimet e tyre për energjinë. Në fund, dhe ndoshta më e rëndësishmja, një qasje e tillë do të ishte politikisht më tërheqëse se sa një taksë karboni e pandryshueshme, sidomos nëse kjo vendoset në një kohë kur kemi rënie të fortë të çmimeve të naftës.
Shkurt, udhëheqësit botërorë duhet të përfitojnë prej rënies së çmimeve të naftës për të shkuar përtej taksimit indirekt të karbonit – që arrihet përmes çmimeve që u vihen substancave që lëshojnë karbonin – duke shkuar drejt një taksë mbi karbonin që mund të ndihmojë të fusë botën drejt një shtegu më të qëndrueshëm të rritjes ekonomike. Në një situatë ideal, që të kenë një impakt real, skemat e taksimit të karbonit do të duhej të zbatoheshin në të gjithë ekonomitë e mëdha.

Sigurisht, duke parë shumëllojshmërinë e taksave ekzistuese, tarifave dhe subvencioneve për produktet energjetikë në shumë vende, objektivi i përafrimit të kostos së karbonit me nivelin e saj ekonomikisht më efiçient do të kërkonte kohë të arrihej. Por, miratimi i një takse modeste dhe fleksibël për karbonin në ekonomitë e mëdha do të ishte një hap i parë shumë i rëndësishëm.

Mjedisi i sotëm me rënie të çmimeve të naftës ia bën të mundur botës ta ndërmarrë këtë hap. Duhet të jetë modest, me qëllim që të jetë i pranueshëm politikisht. Duhet të jetë fleksibël, me qëllim që të ndihmojë në stabilizimin e çmimeve të konsumatorëve. Dhe duhet të rritet me kalimin e kohës, për ta futur ekonominë globale në një rrugë më të qëndrueshme. Më e rëndësishmja, duhet të implementohet me shpejtësi. Në fund të fundit, dritarja e mundësive nuk do të qëndrojë e hapur për një kohë të gjatë.