Nga Prof.dr. Draško Došljak
“Të gjithë librat e mi janë vetëm një pjesë e vogël e asaj që kisha imagjinuar” (I. Kadare)
Ismail Kadare (1936 – 2024) ka ndërruar jetë dhe ne kujtojmë fjalët që shkruante Marsel Peži në vitin 1990: “Nëse çmimi Nobel për letërsinë ka ndonjë kuptim, duhet t’i jepet urgjentisht shkrimtarit më të madh të gjallë: Ismail Kadaresë”. Askush si ai sot nuk di të sundojë kohën e Historisë, të gjejë në të përditshmen përjetësinë e miteve, të bëjë një Legjendë nga realiteti. Mesa duket, Ismail Kadare flet vetëm për Shqipërinë, po ashtu si Homeri foli për Greqinë, me veprën e tij, atë tokë të pazakontë shqiponjash, atë popull të vogël të padisiplinuar, arrin në një mënyrë të çuditshme deri tek universalja, sikur u bë një metaforë për aventura thelbësore e njerëzimit. Dhe, me të vërtetë, është kështu!
Që kur u shfaq romani i Ismail Kadaresë “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” në vitin 1970, popullariteti i tij ka ardhur në rritje. Këto ditë shkrimtari i njohur është larguar nga ne dhe veprat e tij letrare mbeten për lexuesit si një thesar shpirtëror i njerëzimit: Gjenerali i ushtrisë së vdekur, Kalaja, Kronika në gur, Dimri i madh, Ura në hekurudhë, Prilli i ndërprerë, Pallati i ëndrrave, Koncert në fund të dimrit, Piramida, Bisedë për diamantet një pasdite dhjetori, … Ismail Kadare, romancier, poet, eseist, dramaturg, skenarist, zë universal kundër totalitarizmit.
Në vitin 1990 Kadareja fitoi azil në Francë dhe i revoltuar nga largimi nga Shqipëria tha: “Revolta ime është kryesisht letrare. Unë jam fillimisht shkrimtar, pastaj qytetar. Kam përshtypjen se njerëzit ndonjëherë presin shumë nga shkrimtarët e tyre. Ai na vendos qëllime të pamundura. Sepse të shkruarit në çdo vend dhe në çdo kohë është një akt mjaft heroik dhe tragjik për t’u imponuar një kryq politik shtesë shkrimtarëve, larg nga të gjitha ato. Unë isha një shkrimtar që jetoja në kalendarin tim privat”.
Në disa intervista madhështore që e madhja Branka Bogavac, në mënyrën e saj të ditur dhe origjinale, ka bërë me Ismail Kadarenë, tashmë pas mbërritjes së tij në Paris, janë reflektimet e tij për kulturën, letërsinë, nacionalizmin, diktaturën dhe jetën. Falë atyre intervistave, zëri dhe mesazhet e Kadaresë arriti në Ballkan dhe vepra e tij arriti tek lexuesit në mbarë botën. Ajo e bëri atë të njohur, si shumë të tjerë me të cilët bisedonte dhe i botoi bisedat në librat e saj kapitalë.
Në një intervistë, Kadare tha: “Unë jam shqiptar, por mendoj se ne popujt ballkanikë jemi në çdo rast si një shtëpi e madhe, një familje e madhe, megjithëse ka kontradikta, por gjithsesi ndihemi si fshatra fqinjë, me diçka të përbashkët, pavarësisht armiqësisë aktuale, të cilën unë e konsideroj vetëm të përkohshme dhe kalimtare. Ballkani duhet të jetë si një familje e madhe”. Mesazhe të vjetra – mesazhe të të gjitha kohërave!
Për rëndësinë e dialogut në çdo kohë, Kadare thotë në stilin e një intelektuali të madh: “Nuk e di nëse është ende i mundur dialogu. Prandaj kam menduar për Evropën, për të vendosur atë dialog. Sepse tani është kthyer në një mjegullnajë. Kam shkruar një libër për kulturën greke. Dhe unë deklarova në shtypin shqiptar se e kam shkruar atë libër për të treguar se ne ballkanasit jemi të aftë të bëjmë një gjest qytetërues”. Më pas ai vazhdon: “Nëse do të mund të shkruaja diçka të ngjashme me atë që kam shkruar për grekët dhe me aq shumë admirim për kulturën serbe, do ta konsideroja përsosmërinë e ndërgjegjes sime”. Nëse të gjithë do të lëviznin në atë drejtim, tensioni do të binte menjëherë. E di që sëmundja e nacionalizmit është e tmerrshme, por shpresoj që të mos jetë fatale dhe të lehtësohet nëse të gjithë përpiqemi ta qetësojmë”. Pyetja e përjetshme në Ballkan: A po përpiqemi?
Shkrimtari Kadare dhe jeta e tij krijuese dhe përgjigjet: “Mendimet me shigjeta, vegimet e rrufeshme kalojnë në trurin e shkrimtarit, nga i cili ai zgjedh vetëm veten. Një shkrimtar ka dy jetë krijuese: e para, e dukshme, janë orët e punës së përditshme dhe seancat e panumërta që ndonjëherë zgjasin derisa e kaplon vdekja”. Vdekja e Kadaresë nuk e kapi në befasi. Ismail Kadareja dhe vepra e tij janë të pavdekshëm! Le ta lexojmë!
