Nga Gjekë Gjonaj
Njëri prej tre lisava (qarreve) të mëdhenj në Triesh, i cili i ka mbijetuar kohës është qarri i familjes së Mark Pjetrit Gonaj, në fshatin Rudinë. Ky qarr të thuash se në gjithë letërsinë gojore të kësaj trevë është një lis i veçuar. Sipas familjarëve ky lis është shumë i vjetër, nga se përmendet brez pas brezi , por në mungesë të dokumenteve nuk dihet saktësisht vjetërsia e tij. Rëndësia e tij është e madhe. Shumë njerëz e konsiderojnë të shenjtë . Ky lis sa ka hijeshi aq ka edhe freski. Bukuria e tij mahnitëse, me degë të shpërndara u merr vëmendjen edhe kalimtarëve të rastit. Qarri ka hije të mirë dhe dikur moti shfrytëzohej jo vetëm për nevojat e familjarëve Gjonaj , por edhe për ndeja të mira apo raste të tjera. Po ashtu është përdorur edhe për pushimin e tufës së bagëtive gjatë verës.
Familjes Gjonaj ky lis u ka bërë gjithmonë përshtypje. Për këtë familje të madhe, dikur prej tridhjetë anëtarësh, është një simbol i fuqisë dhe pjellorisë. Mund të thuhet se ky “ mbret” i pyjeve është dhe ka mbetur pjesë përbërëse e pasurisë së Mark Pjetrit. Ky qarr ka pasur gjithmonë lidhje shumë të forta me familjarët. Kur isha i vogël, mbaj mend, se në shumë raste familjare mblidheshim të gjithë nën degët e lisit, për ta admiruar, për ta riafirmuar lidhjen tonë me të. Nëna dhe babai im e donin dhe e adhuronin shumë këtë lis. Ata shkonin shpesh të pushonin nën hijen e tij, me vëllezërit, motrën dhe kushërinjtë e mi. Babai më ka treguar shumë për këtë lis sepse është rritur bashkë me të. Edhe na tregonte për bukurinë e këtij qarri, por edhe për fuqinë dhe madhështinë e tij. Mes shumë rrëfimeve të saj, po tregoj vetëm një, i cili mendoj se është interesant e domethënës.
“ Një prej ditëve të nxehta të gushtit nëna ime 18 vjeçare merr në duar foshnjën e saj të parë ( mua) në djep për t’u freskuar nën hijen e lisit. Atë e shoqërojnë edhe kushërirat e bashkëshortit të saj, Lula dhe Hana. Të tria bashkë bisedojnë dhe kënaqen duke shijuar freskinë e mrekullueshme të qarrit. Pas pak i nxë gjumi. Kur zgjohen çohen në këmbë për t’u kthyer në shtëpi. Po çfarë ndodh? Nga trupi i nënës sime shkëputet dhe bie gjarpri në tokë, i cili derisa ishte në gjumë kishte hyrë nën teshat e trupit të saj. Thonë për shkak se gjarpri e ndien ( nuhatë) aromën e qumështit të gruas së re. Lula dhe Hana nxituan ta vrasin ( mbysin) gjarprin), por nëna nuk i lejon, duke u thënë mos e vrisni se ai sa ka qëndruar në trupin tim ka mundur të më pickojë. Dhe e gjithë kjo histori e frikshme përfundoi pa pasoja për nënën, foshnjën e saj, shoqërueset dhe gjarprin”.
Unë jam 64 vjeç dhe e kam parë qarrin të rritet dhe të ndryshojë me kalimin e viteve dhe stinëve. Në pranverë, verë, vjeshtë dhe dimër. Lidhja me këtë lis dhe natyrën mua dhe krejt familjes Gjonaj në njëfarë mënyre na dha forcë të madhe për të jetuar. Ai ndjeu edhe lidhjen tonë me të, për të cilin janë përkujdesur dhe e kanë menaxhuar kushërinjtë e mi. Kur ishim të vegjël vinim shpesh këtu dhe përpiqeshim ta ngjitnim. Por nuk ishte e lehtë, sepse tashmë ishte shumë i madh.
Ne e përjetojmë praninë e këtij lisi mes nesh si dëshmi e gjallë e ekzistencës sonë në këtë zonë. Mund të themi se është kujtimi ynë. Për ne është shumë i bukur. Është një prani miqësore që sjell siguri. Ai është i gjallë, sepse ngrihet kur fryn era. Ai jeton. Rrënjët e tij rriten para nesh. Ai ekziston me ne. Ai është pjesë e familjes, është aq i vjetër sa mund ta konsiderojmë si baba, sepse jemi rritur nën hijen e tij dhe e njohim veten tek ai.
Sot e shikoj me dhembshuri e nostalgji. Të vetmuar. E dëgjoj atë që ai ka për të thënë. Sa herë ndalem pranë tij për ta parë më tregon diçka të re. Ky qarr është gjithmonë i pranishëm në mendimet e mia. Ai po rritet dhe po rritet vazhdimisht. Kjo duhet t’u shpjegohet fëmijëve në mënyrë që ata të kuptojnë rëndësinë e këtij lisi dhe të dinë ta vlerësojnë atë.
Unë rrallë vij këtu. Mirëpo, kur i dal përballë, harroj të gjitha problemet e të tjerëve dhe kthehem në shtëpi me shpirt të qetë. Kështu e shikoj unë. Të tjerët ndryshe. Ne kemi një marrëdhënie me të që të tjerët sigurisht që nuk e kanë. Ai për familjen Gjonaj është monument.
