Nga Nikë Gashaj
Qasja pluraliste e shtetit dhe demokracisë zëni fill si përgjigje në konceptin monist të shtetit absolutist që dominoi Evropën në kalim nga shoqëria feudale në kapitaliste. Karakteristikat kryesore të konceptit pluralist të shtetit janë: a) liritë individuale si vlera më të rëndësishme politike, të cilat më së miri do të realizohen, nëqoftëse fuqia politike e shtetit disperzohet dhe kufizohet; b) nëse respektohet rëndësia e interesave të grupeve sociale në shoqëritë e përbëra, komplekse dhe të ndara, të cilat i gjejnë përfaqësuesit e vet në fushën e sistemit politik.
Vendi më i spikatur në teorinë demokratike të shtetit pluralist i takon studiuesit amerikan Robert Dahl, i cili ofroi një model poliarkik të shtetit dhe demokracisë. Ai është një model në të cilin vendoset një ekuilibër midis sistemit kompetitiv partiak dhe të aktiviteteve të grupeve të shumta të interesit në nivele të ndryshme të organizimit shtetëror në një shoqëri komplekse. Poliarkia është një model i vendimmarrjes në të cilin pushteti politik nuk është në monopolin e një qendre politike, por shpërndahet vertikalisht dhe horizontalisht në shumë nivele dhe qendra të ndryshme të vendimmarrjes. Ajo që siguron që një model i tillë koherent të funksionojë me sukses është një konsensus mbi vlerat liberale të kulturës politike.
Demokracia është vendimi i shumicës, i cili është kushti i saj i nevojshëm, por jo i mjaftueshëm. Me gjithë atë, ekziston një mendim se me atë përfundon demokracia. Por, nëse do të ishte e vërtetë kështu, atëherë demokracia do të redukohej në zëvendësimin e diktaturës së pakicës me diktaturën e shumicës. Mirëpo, demokracia është mohimi i çdo diktature. Prandaj, përkufizimi duhet të plotësohet: “Vendimmarrja e shumicës duke respektuar mendimin e pakicës”. Kjo na jep një kusht të nevojshëm dhe të mjaftueshëm për ekzistencën e demokracisë, të cilën, për hir të një saktësie më të madhe, mund ta quajmë “konsensuale”. Ndonjëherë e njëjta gjë shprehet me qendrimin:”Demokracia është vendimi i shumicës, por jo dhe sundimi i shumicës”.
Mosrespektimi i mendimit të pakicave është veçenarisht i rrezikshëm në një mjedis shumëkombësh dhe/ose të një mjedisi shoqëror të polarizuar. Jodemokracia çon në homogjenizimin kombëtar, kurse kjo deri te kundërthëniet nacionaliste, nga ku vetëm një hap çon në intolerancën nacionaliste, urrejtjen e gjajshme me atë racore dhe përplasjet e përgjakshme. Gjithashtu, jodemokracia çon në polarizim klasor me pasoja të ngjashme. Atëherë, diskursi racial politik bëhet i pamundur.
Argumentet logjike nuk vlejnë më asgjë. Pasionet shfaqen në skenën publike. Shteti juridik bëhet disfunkcional dhe zëvendësohet me populizëm(“ngjarja e popullit”). Dhe e gjithë kjo krijon një klimë të favorshme për suksesin e demagogëve të pandërgjeshëm politikë.
Rezultati përfundimtar është konflikti që nuk mund të parandalohet me ndonjë bindje racionale. Në të gjitha këto, popujt e ish-Jugosllavisë kanë mjaftë përvojë historike fatkeqe që kushtoi atyre një numer të madh jetësh dhe një vonesë të madhe në zhvillimin e qytetërimit, kulturës dhe prosperitetit ekonomik evropian.
Prandaj, është e qartë se nuk ka të bëjë, pak a shumë, me një përkufizim të saktë akademik të demokracisë, por për një çështje ekzistenciale të këtyre popujve të cilët historia i ka dënuar aq rëndë.
Është e pabazë teza, se partia e shumicës ka të drejtë me i imponua qendrimet e saja nëpërmjet të mbivotimit/majorizimit. Nëse ky është një mendim i sinqertë, atëherë është një keqkuptim i plotë i problemit. Sepse edhe Hitleri dhe Paveliqi miratuan ligje racore në demokracinë e tyre dhe sipas tyre ata kishin të drejtë të dërgonin hebrenj në kampet e përqendrimit. Natyrisht, askush nuk do ta marrë seriozisht këtë logjikë. Kishte një demokraci të shumicës edhe në Mbretërinë e Jugosllavisë, dhe qeveria gjithmonë fitonte zgjedhjet. “Demokracitë” e tilla të fitores më në fund çuan në një shpërthim shoqëror, i cili ishte gjithashtu i dukshëm në revolucionin 1941-1945. Gjithashtu, pozicioni është politikisht i papranueshëm nëse demokracia e shumicës reduktohet në një vot formale në zgjedhje. Është e njohur se Millosheviqi fitoi 2/3 e votave në Serbi në zgjedhje, dhe Sadam Huseini, në Irak më shumë se 90%. Përkundër kësaj, e gjithë bota moderne u trondit nga këto dy demokraci.
Është e qartë se në të ashtuquaturat shoqëritë pluraliste që janë të pranishme ndarjet fetare, ideologjike, gjuhësore, etnike, sundimi i shumicës nuk është një mekanizëm adekuat i sistemit politik, sepse këto grupe mund të ndjehen të përjashtuara dhe të diskriminuara dhe mund të humbin lojalitetin ndaj shtetit. Gjegjësisht, demokracia e shumicës dhe sundimi i gjatë i shumicës në shoqëritë që janë thellësisht të ndara, çon në diktaturën e shumicës dhe mosmarrëveshjen civile, dhe jo në demokraci dhe drejtësi etnokulturore.
Aristoteli ishte i pari që e paraqiti këtë problem, dhe më vonë u bë i njohur si “tirania e shumicës”, e cila është jashtëzakonisht e rëndësishme për temën tonë. Kështu edhe mendimtarët e lashtë antikë besonin se nëse shumica vendos, duke marrë parasysh vetëm interesin e asaj shumicë( dhe jo, pra dhe për interesin e pakicës së mbetur), atëherë është një formë e prishur, e çroditur, apo e korruptuar e qeverisjes.
Nga shekulli i 18-të, rreziku i tiranisë së shumicës filloi të theksohej gjithnjë e më shumë, dhe në lidhje me atë, për të drejtat e pakicave – politike, fetare, interesi, etj. Mbi të drejtat e pakicave si mjet për të parandaluar “tiraninë e shumicës” tashmë ka treguar Xhems Medison, i cili ka parashtruar pyetjen, a do të thotë se vendimi i shumicës është i drejtë, për arsye se gjithëmon ka një përmbajtje të drejtë apo për shkak se me shumicë gjithënjë shkon forca. Meqenëse, nuk është pranua që forca të përbëj të drejtën, atëherë ajo që përpjeket shumica nuk duhet të jetë gjithmon e drejtë. Franc Nojman shkruan në një vend, se e keqja e mbështetur nga shumica nuk bëhet e mirë, por e keqe e madhe.
Përfundim: Në shtetet e Ballkanit Perëndimor, prandaj dhe në shtetet shqiptare: Shqipëri dhe Kosovë është i nevojshëm ndërtimi i sistemit politik mbi baza të thella demokratike dhe funksionale. Pikërisht, një rol të tillë e ka demokracia pluraliste, jo vetëm në mënyrë formale-juridike, por edhe në realitet apo fakticitet. Mirëpo, për atë duhet të krijohet një mirëkuptim shoqëroro-politik, domethënë një ambient më i mirë dhe më i përshtatshëm socio-kulturor dhe politiko-demokratik.
