Smajl Bala, HISTORIKU I SHKOLLAVE DHE MËSUESIT E SHKODRËS (1662-1945), Shkodër, 2011
Nga Dr. Nail Draga
Trajtimi i çështjeve dhe publikimi i studimëve të veçanta në lidhje me fushën e arsimit ne periudhën poskomuniste vazhdimisht ka qenë inspiruese për autorë te ndryshëm, nga vetë fakti se për të parën herë u eliminu cenzura dhe çështjet filluan të prezentohen me argumente pa ngjyrime ideologjike e politike si kudo në botën demokratike.
Ne ketë gamë të çështjeve nuk ka dilemë se fusha e arsimit është inspiruese për studiues të ndryshëm, sepse ndonse me sakrifica të mëdha shqiptarët kanë arritur rezultate të dukshme, jo vetëm për mjedisn përkatës por edhe me gjerë.
Ne vazhdën e hulumtimëve dhe botimeve nga fusha e arsimit, kohë më parë u botua dhe u lëshu në qarkullim libri më i ri Smajl Balës “Historiku i shkollave dhe mësuesit e Shkodrës (1662-1945), në dy vëllime me gjithsej 986 faqe.
Ne përgatitjen e këti botimi autori biografitë e mësuesve i ka shkruar në bazë të burimeve të dorës së parë duke u përpjekur që të shfrytëzohen vetëm ato që pasqyrojnë realitetin pedagogjik të kohës. Autori po ashtu ka shfrytëzuar burimet nga dokumentacioni shkollor, pastaj dokumentet në dosjet personale të mësimdhënësve e në veçanti bibliografinë e botimeve të veçanta dhe materialet tjera relevante për çështjet e trajtuara.
Nuk ka dilemë së për mbledhjen e të dhënave për mësuesit përkatës qe autori i ka prezentuar ne ketë botim nuk ka qenë punë e lehtë, duke marrë parasysh numrin e madh të mësimdhënënsve dhe të faktorëve të ndryshëm duke ditur se kemi të bëjmë me një hapësirë të gjerë jo vetëm për Shkodrën por edhe më gjerë.
Biografitë e mësimdhënësve te prezentuara ne ketë botim përveç se paraqesin rrethanat sociale dhe shoqërore të kohës për individet përkatës, ata njëherit paraqesin në mënyrë autentike edhe pozitën dhe statusin e popullit shqiptarë në hapësirën etnogjeografike shqiptare. Andaj duke lexuar ketë monografi lexuesi nuk duhet të gjykoj nga koha e tashme por pikërisht për kohën përkatëse kur ata kanë jetuar dhe punuar të cilët në saje të guximit të tyre kanë sfiduar rrethanat e kohës.
Pikërisht duke lexuar fragmente që janë episode nga biografia e mësuesve të ndryshëm të prezentuar qoftë edhe në mënyrë fragmentare në ketë botim, lexuesi do të përjetoj emocione për ca të dhëna të panjohura të cilat i kanë përjetuar mësuesit shkodranë.
Në gamën e gjerë të tyre punonjësve të arsimit bën pjesë edhe një numër i konsideruar i tyre qe kanë punuar në viset shqiptare në Mal të Zi gjatë Luftës së Dytë Botërore.
Në vitin shkollor 1941-42, Ministria e Arsimit e Shqipërisë përkatësisht ministri Ernest Koliqi, vendosi që të dërgohen nga Shqipëria në Kosovë, Maqedoni e Mal të Zi, krahinat me popullsi shqiptare, 400 mësues për shkolla fillore dhe të mesme, nga të cilët 200 shin mësues të rinj të përgatitur nga shkollat pedagogjike.
Në qarkoren përkatëse të kësaj ministrie, nr.4259, të datës 25.10.1941 ndër të tjera thuhej” vjeti shkolllor që po hapet, tue u shtri edhe jashtë kufijve të vjetër t’ Atdheut, mund të quhet me plot kuptimin e fjalës një vjet historik, sepse Shkolla Shqiptare, po nis me veprue…Mallëngjimi i jonë pakufi për vllaznit qi për aqë vjet kanë dishrue, jo ma bashkimin e andrruem e sot të realizuem, por fjala shqipe duhet të pasqyrohet në vepren intensive e të shndritun qi sejcili nesh do t’ ushtrojë për të ba qi n’ ato krahina të zhduket sa ma parë, me nji kulturë të shëndoshë e thjeshtë shqiptare, edhe sheji ma i vogël i robnis se viteve të kalueme”.
Në krahinën e Ulqinit e cila vitet 1941-44 ka qenë nenprefekturë e Shkodrës, në vitin shkollor 1941-42 u hapën shkollat e rregullta. Kështu në ketë vit shkollor mësuesi Jahja Domnori nga Shkodra u emërua drejtor i shkollës fillore “Skenderbeg” të Ulqinit. Ai njëkohsisht ishte përgjegjës edhe për shkollat që përfshinte në atë kohë nënprefektura e Ulqinit si në: Shtoj, Darsë, Pistull, Salç, Peçuricë, Goranë, Kosiq, Katërkollë dhe Sukubinë.
Ai ishte një mësues i përgatitur nga ana pedagogjike, kulturore dhe profesionale i përkushtuar pas profesionit të arsimit, dhe njihte disa gjuhë të huaja. Kudo që kishte punuar kishte lënë përshtypje të mira, kishte fituar simpatinë dhe nderimin e popullit, të prindërve dhe nxënësve. Ai e vlerësoi detyrën e ngarkuar, e kuptoi përgjegjësinë si morale e atdhetare, si mësues e si shqiptar si dhe respektoi traditën pozitive historike, kulturore e qytetare të Ulqinit. Ky drejtues punoi njëkohësisht në shumë plane, me përfaqësuesit e pushtetit lokal, me mësuesit e me popullin në përgjithësi dhe me prindërit në veçanti.
Në ditën e parë të fillimit të shkollës ai iu drejtua qytetarëve të Ulqinit:
”Zotni të ndershëm e vllazën ulqinakë! Ma para ju kërkoj të falun që keni pasë mirësien me marrë zahmet e me urdhnue deri këtu. Arsyeja e mbledhjes së sotme s asht tjetër vetem se dëshirojme pasë një mardhanje me Ju me qellim që t u japim edukaten duhur fëmive tu.
Andrra qi keni pasë pamë tash sa kohë, sot u ba realitet me atë gjuhë qi ju e ruejtet si prushi në gji, sot po ju flet një vlla i përzemërt i jueji”.
Efekti i këtij takimi qe i shpejtë e konkret në ditët në vijim,drejtori i shkollës në ditarin e vet shënon se gjeti të regjistruar 600 nxënës, ndërsa në raportin fund të vitit raportonte se kjo shkollë kishte 811 nxënës. Ndërsa në përgjithësi në vitin shkollor 1941/42 nxënës në nënprefekturën e Ulqinit, së bashku me Krajën dhe Tuzin gjithsej ishin 1809 nxënës nga 51 fshatra ku punonin 30 mësues.
Në këto shkolla kanë punuar këto mësues: Në Ulqin, Jahja Domnori, Zef Tarnaku, Angjelina Pistulli, Xhemal Lopçi, Persa Gjurbabaj, Hasan Brahimi, Minja Nikollë Gega dhe Ganije Baçe. Në Peçuricë Luigj Shkjezi, në Katërkollë Prenkë Jakova, Viktor Kiçi dhe Prekë Shiroka, në Sukubinë, Shuk Shllaku dhe Zef Berisha, në Kosiq, Ramadan Milla, në Ostros, Gaqo Pisha e Nuh Kuçi, në Martiq Ilija Xharra, në Muriq, Qazim Kraja, në Dedaj, Vatë Gjeloshi, në Tuz, Faik Tuzi e Katrinë Berisha, në Dinoshë Hajrullah Kastrati etj.
Këto mësues i kanë kushtuar kujdes të posaçem realizimit të programit mësimor, në mënyrë të veçantë programeve të gjuhës shqipe, të historisë e të gjeografisë së Shqipërisë. Përveç mësimit të rregullt këto mësues kanë zhvilluar edhe kurset verore kundër analfabetizmit që i përfunduan me sukses.
Këto mësues, ndonse me sakrifica të mëdha larg familjeve të tyre dhe kushteve të pavolitshme për punë, kanë shërbyer me përkushtim në përhapjen e arsimit shqip në viset shqiptare në Mal të Zi, duke ndikuar dukshëm në ngritjen e vetdijës kombëtare. Sepse ishin këta mësues që për të parën herë po iu zhvillonin mësimin nxënësve shqiptarë në gjuhën e bukur shqipe, sepse pushteti i sllav i kohës e ndalonte mësimin shqip në shkolla.
Pikërisht në lidhje me punën e tyre të devotshme dua të ceki dy momente që lidhën me të famshmin Prenkë Jakova. Kështu deri në ditët tona vjen një fotografi e Prenkë Jakovës me nxënësit e Katërkollës në Anë të Malit dalë në Shas, e cila është e vetmja për këto vite, e po ashtu duhet cekur edhe tekstin e një këngë po ashtu të Prenkë Jakovës i cili ia kishte kushtuar vashës kranjane, kur ai punoj si mësues në Ostros, tekst ky i cili tash është kompozuar dhe bërë këngë e pëlqyeshme nga të gjithë.
Me punën e tyre këto mësues kanë lenë kujtime të pashlyera të nxënësit dhe prindërit e tyre, kujtesë kjo e cila është përcjellur brez pas brezi e vjen edhe në ditët tona. Në këtë aspekt po cekim fjalët e ish drejtorit të shkollës Jahja Domnori i cili i ka shënuar në ditarin e tij personal, ku cekën se”këtu kam pasë kënaqësinë time më të madhe, pse i shërbeva një populli që për 70 vjet me radhë e kishin detyruar të braktisë gjuhën shqipe”.
Mësuesit shkodranë, duke punuar me përkushtim ata janë pritur, shoqëruar e përcjellë me dashuri, me nderim dhe mirënjohje për punën e tyre fisnike dhe misionin e tyre kombëtar. Dhe në fund duhet përgëzuar autorin i cili ka arritur të ofrojë një botim me interes, i cili për nga lënda e trajtuar paraqet një monografi te tipit të fjalorit enciklopedik me vlerë për mësuesit shkodranë, që pa dyshim se do të mirëpritet nga opinioni i gjerë arsimor dhe kulturorë.
