Nga Sado Dollaku
Historia e planeve të zhvillimit të Plazhës së Madhe karakterizohet nga ambicie të paplotësuara dhe vizione kontradiktore dhe kërkon një shqyrtim kritik të rrugës përpara.
Aq më tepër që, gjatë tranzicionit, një pjesë e mirë e zonës në brendësi të Plazhës së Madhe u shkatërrua nga ndërtimet pa leje.
Gjatë disa dekadave, planet ambicioze të zhvillimit të Plazhës së Madhe të Ulqinit, nga projekti vizionar i OKB-së “Adriatiku i Jugut” nga viti 1969 deri te masterplani i detajuar i DEG dhe plani hapësinor bregdetar, kryesisht kanë mbetur të paplotësuara, të shënuara nga iniciativat e ngecura si “koncepti evropian i TriGranit”-it. Tani, përballë propozimeve të reja të investimeve në shkallë të gjerë sipas marrëveshjeve ndërqeveritare, ekziston një nevojë bindëse për të miratuar një rrugë tjetër – një rrugë e frymëzuar thellësisht nga këshillat e thella të arkitektit Shigeru Ban dhe e bazuar në identitetin unik dhe mirëqenien afatgjatë të rajonit.
Një moment njohjeje: Qeveria njeh imperativat vendore
Një njoftim i fundit nga qeveria malazeze sinjalizon një ndryshim të mundshëm në qasjen ndaj zhvillimit të Plazhës së Madhe. Deklarata e kryeministrit Spajiq se qëllimi i qeverisë është që të përmbushë kushtet e miratuara unanimisht nga Kuvendi i Komunës së Ulqinit më 21 Mars është domethënëse. Këto kushte, të lindura nga mençuria lokale dhe dëshira për të shmangur hapat e gabuar të së shkuarës, artikulojnë një kornizë për zhvillim të përgjegjshëm:
Qëndrueshmëria dhe zhvillimi afatgjatë, Ruajtja e burimeve natyrore , Transparenca dhe gjithëpërfshirja , Mbrojtja e strukturave demografike .
Kjo njohje është një largim i mirëpritur nga modelet potencialisht jo-transparente të biznesit dhe zhvillimit të bazuar në diktatet “nga lart-poshtë” që karakterizuan të kaluarën e Plazhës së Madhe.
Jehona e së kaluarës: Vizionet e hershme dhe ëndrrat e parealizuara
Historia e Plazhës së Madhe është e ndërthurur me një sërë planesh ambicioze, secila prej të cilave pasqyron ideologjitë mbizotëruese të zhvillimit të kohës. Gjashtë dekada më parë, në vitin 1969, Plani i Zhvillimit Rajonal i OKB-së “Adriatiku i Jugut” bëri thirrje për ndërtimin e aeroporteve, autostradave bregdetare dhe të brendshme, sistemeve të marinave dhe integrimin e bujqësisë dhe industrisë për të mbështetur turizmin e lartë. Një element kyç i këtij vizioni të hershëm ishte një kufi prej 60,000 shtretërish dhe një ndalim i rreptë i ndërtimit në breg të detit. Megjithëse plani “Adriatiku i Jugut” nuk u zbatua kurrë plotësisht, theksi i tij në planifikimin rajonal, zhvillimin e infrastrukturës dhe çështjet mjedisore hodhi bazat për diskutimet e ardhshme rreth potencialit të Plazha e Madhe.
Master Plani i DEG: Zhvillimi Modular dhe Ndjeshmëria Mjedisore
Në fillim të viteve 2000, korporata gjermane e zhvillimit DEG, në bashkëpunim me qeverinë malazeze, krijuan Masterplanin e Turizmit të Malit të Zi (2001). Ky plan, i cili u bë plani zyrtar i zhvillimit të turizmit bregdetar, ofroi një vizion më të nuancuar të Plazhës së Madhe.
Masterplani i DEG-së propozonte krijimin e një “kompleksi turistik ekskluziv” me një kapacitet deri në 35,000 shtretër, të shtrirë në 1,500 deri në 1,950 hektarë. Plani mbronte një qasje modulare ndaj zhvillimit, duke iu shmangur urbanizimit linear në favor të “moduleve” të veçanta turistike të ndara nga rripat e gjelbër. Ky koncept, duke theksuar ndjeshmërinë ekologjike dhe rritjen e kontrolluar, u miratua më vonë në Planin Hapësinor me Qëllim të Veçantë Bregdetar të vitit 2007, i cili përmirësoi më tej kornizën modulare.
Tërheqja e mega-projekteve: Premtimi i paplotësuar i TriGranit
Në fund të viteve 2000, Plazhës së Madhe u bë fokusi i planeve edhe më ambicioze, veçanërisht ato të propozuara nga kompania hungareze TriGranit.
Projekti përfshinte ndërtesa ikonike si hoteli “Twin Towers”, struktura futuriste, hapjen e një kanali të ri për lumin Bojana për të krijuar një lagune artificiale. Qëllimi i plotë i propozimit, i cili mbulon afërsisht 1,950 hektarë dhe kërkon një investim të vlerësuar prej 3 deri në 3.5 miliardë euro, ishte befasues.
Megjithatë, ëndrra për një “Dubai europian” mbeti e parealizuar.
Urtësia e Shigeru Ban: Një thirrje për vizion të qëndrueshëm
si moment kyç spikat vizita e arkitektit të famshëm japonez Shigeru Ban ( https://shigerubanarchitects.com/ ) në Ulqin në vitin 2007 . Perspektiva e Ban, e bazuar në një përkushtim të thellë ndaj qëndrueshmërisë dhe një ndërgjegjësim të mprehtë për ekuilibrin delikat midis zhvillimit dhe ruajtjes, ofroi një korrigjim kyç për narrativën mbizotëruese të rritjes së pakontrolluar.
Vëzhgimet e Ban-it, të dorëzuara me peshën e vlerësimit të tij ndërkombëtar, ishin të thellë dhe paralajmëruese. Duke fluturuar me helikopter mbi bregdetin e Malit të Zi, ai dëshmoi shkeljen rrëshqitëse të betonit, duke paralajmëruar krijimin e një “muri betoni të vazhdueshëm që ndan bregdetin malazez nga deti”. Diagnoza e tij ishte e qartë: Ulqini, me bukurinë e tij unike natyrore, ishte në një udhëkryq kritik.
Këshillat e Ban nuk ishin të kufizuara në konsiderata estetike. Ai argumentoi për një ndryshim thelbësor në procesin e zhvillimit, duke theksuar nevojën për të organizuar një konkurs ndërkombëtar të hapur dhe transparent për të kërkuar konceptet më të mira arkitekturore për Plazhin e Madh, të udhëhequr nga parimet e qëndrueshmërisë.
Theksi i Ban mbi transparencën dhe qëndrueshmërinë nuk ishte thjesht një ideal utopik; ishte një përgjigje pragmatike ndaj grackave të mundshme të zhvillimit të pakontrolluar.
Qeveria malazeze, e udhëhequr nga rekomandimet e Ban, nisi një proces tenderimi dhe një konkurs ndërkombëtar për Plazhen e Madhe . Ky proces, i dokumentuar në faqen e internetit www.velikaplaža.info, përfshinte përzgjedhjen e konsulentëve, këshilltarëve ligjorë dhe zyrave arkitekturore dhe kulmoi me përzgjedhjen e propozimit të firmës holandeze OZ Architects ( https://ozarchitect.nl/ ) në Kanë në vitin 2008.
Megjithatë, kriza globale financiare dhe sfidat e tjera përfundimisht i ndalën këto përpjekje, duke e lënë Plazhin e Madh në një gjendje animacioni të pezulluar. Mësimet e nxjerra nga kjo periudhë, dhe në veçanti rëndësia e theksit të Shigeru Ban mbi transparencën, qëndrueshmërinë dhe bashkëpunimin ndërkombëtar, mbeten vendimtare pasi Ulqini përballet edhe një herë me perspektivën e zhvillimit në shkallë të gjerë.
Një kornizë për të ardhmen: pesë shtyllat e progresit të qëndrueshëm
Ndërsa Ulqini ecën nëpër këtë kapitull të ri, është thelbësore të ndërtohet mbi urtësinë e së kaluarës dhe të krijohet një vizion për të ardhmen bazuar në qëndrueshmërinë, gjithëpërfshirjen dhe respektin për identitetin e tij unik. Ky vizion mund të artikulohet përmes pesë shtyllave të ndërlidhura:
Qëndrueshmëria si një model global : Zhvillimi i Plazhës Madhe duhet t’u përmbahet parimeve të turizmit të qëndrueshëm, duke i dhënë përparësi projekteve me densitet të ulët, me vlerë të lartë dhe të ndjeshme ndaj mjedisit.
Kujdesi ekologjik : Ruajtja e thesareve natyrore të Ulqinit është më e rëndësishmja. Kjo kërkon shpalljen formale të deltës së Bojanës dhe Kriporit të Ulqinit si zona të mbrojtura nga Ramsar dhe UNESCO, duke siguruar njohje ndërkombëtare dhe mbështetje për ruajtjen e tyre.
Rritja gjithëpërfshirëse : Zhvillimi duhet të përfitojë qytetarët e Ulqinit, popullsia e tij lokale si pjesë integrale e identitetit të tij kulturor, duke përfshirë edhe kërkimin e njohjes nga UNESCO të qytetit të vjetër historik.
Infrastruktura inteligjente : Ndërtimi i përshpejtuar i urës në Bojanë, lidhjet e shpejta me autostradat rajonale dhe zhvillimi i aeroportit rajonal Mrkovsko Polje (Bar-Ulqin) janë faktorë kritikë në zhvillimin e Plazhës së Madhe si një destinacion elitar.
Partneritetet globale : Bashkëpunimi me firma arkitekturore me ekspertizë të dëshmuar në dizajnin ekologjik dhe zhvillimin e qëndrueshëm, institucionet ndërkombëtare si Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH) për financimin e infrastrukturës së gjelbër dhe agjencitë e OKB-së si UNDP për projektet e rindërtimit dhe nismat e “turizmit të ngadaltë” mund të ofrojnë akses në ekspertizë, burime dhe praktika më të mira.
Mësime nga e kaluara: Shmangia e grackave të ambicies së pakontrolluar
Historia e Plazhës Madhe është e shënuar me përralla paralajmëruese, jo më të spikatura se projekti i dështuar “European Dubai” i propozuar nga TriGranit. Kjo sipërmarrje ambicioze, me vizionin e saj për ta shndërruar Ulqinin në një mega-resort ndaj Dubait rival, përfundimisht u shemb nën peshën e teprimeve të veta.
Zëri i popullit: Perspektivat lokale dhe shqetësimet mjedisore
Gjatë gjithë historisë së zhvillimit të Plazhës Madhe, komunitetet lokale dhe organizatat mjedisore kanë luajtur një rol kyç në formësimin e debatit. Organizatat joqeveritare si Qendra për Kërkimin e Zogjve (CZIP) kanë shprehur vazhdimisht shqetësimin për pasojat e mundshme mjedisore të zhvillimit në shkallë të gjerë. Paralajmërimet e tyre për humbjen e pakthyeshme të biodiversitetit në deltën e lumit Bojana, Plazhës së Madhe dhe kripërat e Ulqinit theksojnë nevojën për një vlerësim rigoroz të ndikimit mjedisor dhe një qasje paraprake ndaj zhvillimit.
Angazhimi aktiv i shoqërisë civile, komuniteteve lokale dhe ekspertëve të mjedisit është thelbësor për të siguruar që zhvillimi i Plazhës së Madhe të udhëhiqet nga parimet e qëndrueshmërisë, transparencës dhe llogaridhënies.
Thirrje për veprim: Shfrytëzojeni mundësinë për përparim të qëndrueshëm
Ulqini ndodhet në një udhëkryq kritik. Interesi aktual për zhvillimin e Plazhës së Madhe paraqet një mundësi dhe një sfidë. Mundësia qëndron në potencialin e krijimit të një modeli të turizmit të qëndrueshëm që përfiton ekonominë lokale, mbron mjedisin dhe feston identitetin unik kulturor të Ulqinit. Sfida qëndron në shmangien e grackave të gabimeve të së kaluarës dhe sigurimin që zhvillimi të drejtohet nga një vizion afatgjatë dhe jo nga përfitimet afatshkurtra.
Zhvillimi i Plazhës së Madhe nuk është vetëm një çështje lokale; ka rëndësi kombëtare, madje edhe ndërkombëtare. Megjithatë, realizimi i këtij potenciali kërkon përkushtim ndaj një vizioni të përbashkët Investitorët, Qeveria e Malit të Zi dhe Komuna e Ulqinit, si dhe guxim dhe bashkëpunim transparent.
Një e ardhme ndryshe është e mundur
Ky vizion hedh poshtë dikotomitë e lodhura – zhvillimi kundrejt ruajtjes, globale kundër lokale. Kërkon guxim për t’i dhënë përparësi vlerave afatgjata mbi përfitimet afatshkurtra dhe përulësi për të pranuar se identiteti unik i Ulqinit është, në fakt, stimulues i rritjes.
Plazha Madhe nuk ka pse të bëhet një viktimë tjetër e zgjerimit të përgjithshëm bregdetar. Në vend të kësaj, le të shfaqet si një shembull global – një vend ku natyra, kultura dhe inovacioni ndërthuren, duke dëshmuar se rigjenerimi nuk është një kompromis, por forma më e lartë e prosperitetit.
