Komuna e Ulqinit shpalli rezultatet e konkursit ndërkombëtar për realizimin e monumentit të Gjergj Kastriotit – Skënderbeut, duke njoftuar përzgjedhjen e tri veprave më të mira nga 17 punime të paraqitura. Monumenti fitues, vepër e artistit Sabri Behramaj, u vlerësua më së larti nga juria profesionale, por reagimet publike që pasuan zbardhjen e rezultateve nuk ishin as të heshtura e as të njëzëshme, shkruan Ulqini Online.
Në vend që ky projekt të shërbente si pikëbashkimi simbolik dhe kulturor, ai ndezi një debat të gjallë që ngërthen brenda vetes shumë më tepër se artin – përplas realitetin estetik me ndjeshmëritë historike, kombëtare dhe lokale.
Komisioni dhe përzgjedhja
Juria profesionale përbëhej nga emra të njohur në fushën e artit dhe historisë – Gazmend Leka, Adem Rusinovci, Dejan Durakoviq, Muhamet Mala dhe arkitekti Gazmir Pulti – një përbërje që garanton ekspertizë, por që sipas një pjese të publikut nuk përfaqësonte ndjeshmërinë lokale të Ulqinit.
Fituesit u shpallën sipas renditjes:
Vendi i parë: Sabri Behramaj (shifra 2030)
Vendi i dytë: Vasil Rakaj (shifra 54)
Vendi i tretë: Agron Ujkashi (shifra PHOENIX)
Pikërisht për vendin e parë nisën edhe debatet më të forta.
Kritikë apo revoltë?
Një ndër komentet më të zëshme ishte ai i Zylfije Gjoni Durakut, e cila e quajti përzgjedhjen një “ofendim” për figurën e heroit dhe vetë Ulqinin. Ajo ngriti pyetje të drejtpërdrejta për përbërjen e komisionit dhe legjitimitetin e tij në raport me qytetin dhe identitetin historik të Ulqinit. Reagimi i saj përfaqëson më shumë sesa një shqetësim estetik – është një klithmë për respekt dhe identifikim.
Në një ton më të matur, Valon Buzuku, duke pranuar profesionalizmin e jurisë, shprehet se punimi i vendit të parë është “avangard” dhe jo i kuptueshëm për publikun e gjerë. Sipas tij, vepra e Agron Ujkashit – një artist vendas – është më e qartë në mesazh dhe më e kapshme për syrin e qytetarëve. Ai ngre pyetjen thelbësore të çdo arti publik: Kujt i flet kjo vepër?
Ndërkohë, Petrit Llunji dhe Sami Flamuri shkojnë më tej – duke e parë përzgjedhjen jo vetëm si zgjedhje artistike të diskutueshme, por si një vendim që, sipas tyre, synon zvogëlimin e rolit dhe dukshmërisë së figurës së Skënderbeut në qytet. Llunji kritikon edhe lokacionin e zgjedhur për monumentin, duke e cilësuar të papërshtatshëm dhe simbolikisht të dobët.
Ndërmjet artit dhe identitetit
Ky rast ka nxjerrë në pah një nga dilemat më të vjetra të artit publik: A duhet vepra të ndjekë kodet tradicionale që ngjallin krenari dhe njohje, apo duhet të sfidojë, të provokojë, të ofrojë këndvështrime të reja? Në një qytet si Ulqini, ku historia është e ngulitur në çdo gur, dhe ku Gjergj Kastrioti është figurë e shenjtë për kujtesën kombëtare, çdo përfaqësim vizual i tij bart peshë të madhe simbolike.
Në këtë dritë, reagimet nuk duhet lexuar si anti-art apo provincializëm, por si thirrje për përfshirje më të thellë të komunitetit në vendime që i përkasin gjithë qytetit.
Për një debat të hapur dhe transparent
Monumentet nuk janë thjesht skulptura në sheshe – ato janë pasqyra e asaj që një shoqëri zgjedh të kujtojë dhe të nderojë. Prandaj, edhe ky projekt i Ulqinit, sado i realizuar me procedura të rregullta dhe me ekspertizë profesionale, nuk mund të përjashtojë diskutimin publik.
Nëse monumenti synon të jetë pikë referimi, bashkimi dhe krenarie, atëherë duhet të rezonojë jo vetëm me syrin e artistëve, por edhe me zemrën e qytetarëve.
Përndryshe, do të jetë vetëm një vepër arti e paqasshme në një shesh të heshtur.
