NACIONALIZMI DHE IDENTITETI KULTUROR (I)
Nikë Gashaj
Nacionalizmi: ideologjia, gjuha, sentimenti
Termi nacionalizëm përdoret në disa mënyra. Sipas shkencëtarit të njohur anglez, Anton D. Smit, nacionalizmi mund të caktojë, emërojë dhe tregojë:
- procesin në tërësi të krijimit dhe të ekzistencës së kombeve ose të shteteve nacionale;
2. vetëdijen mbi përkatësinë e kombit, së bashku me sentimentet dhe synimet e drejtuara në sigurimin dhe prosperitetin e tij;
3.gjuhën dhe simbolizmin e “kombit” dhe rolin e saj;
- ideologjinë, duke përfshirë doktrinën kulturore mbi kombet, dëshirën dhe vullnetin e tyre kombëtar, si dhe dispozitat për sendërtimin e synimeve kombëtare;
- lëvizjet shoqërore dhe politike për arritjen e qëllimeve kombëtare dhe për realizimin e vullnetit të tyre.
Më tutje njohjet shkencore tregojnë se premisat kryesore të ideologjisë nacionaliste mund të përcaktohen të këto mënyra:
- Bota është e ndarë në kombe. Ndërkaq, çdo njëri prej tyre e ka individualitetin, historinë dhe fatin e vet.
- Kombi është burim i tërë forcës dhe fuqisë shoqërore dhe lojaliteti ndaj Kombit është mbi të gjitha lojalitetet.
- Qëniet njerëzore duhet të identifikohen me Kombin në qoftë se dëshirojmë lirinë dhe demokracinë.
- Kombet duhet të jenë të lira dhe të sigurta nëse dëshirohet që në botë të mbisundojë paqja dhe drejtësia.
Me fjalë të tjera, nacionalizmi është ideologji e kombit. Ai e vë kombin në qendër të veprimtarisë së vet. Ideja se kombi mund të jetë i lirë vetëm në qoftë se posedon shtetin e vet sovran nuk është e domosdoshme as universale. Nacionalistët e hershëm, si dhe nacionalistët kulturorë të mëvonshëm (p.sh. Ruso, Herder, Ahada Haama, Aurobinda), nuk u ka interesuar posaçërisht të fituarit e shtetësisë. Po ashtu qëllimi i çdo lëvizjeje nacionaliste në plan të parë nuk ka qenë shtetësia por kombi. Shumë nacionalista si Katalon, Skot dhe Flaman më tepër kanë qenë të interesuar për vetëqeverisje dhe për paritit kulturor në një shtet shumëkombësh sesa për një pavarësi të plotë (ndonëse në të gjitha ato raste disa nacionalistë e kanë dëshiruar një pavarësi të vërtetë). Ideja që çdo komb duhet ta ketë shtetin e vet paraqet një deduksion të zakonshëm, por jo dhe të domosdoshëm; ndërsa nga ajo shihet se nacionalizmi pikësepari është doktrinë kulturore – ose, më saktësisht, është ideologji politike në qendër të së cilës gjendet doktrina kulturore. Një doktrinë e tillë kulturore, përsëri, varet nga konceptet , gjuhët dhe simbolet e reja. Nacionalizmi është lëvizje ideologjike për arritjen, ruajtjen dhe funksionimin e autonomisë, të bashkimit dhe të identitetit kombëtar. Çdonjëri nga këto nocione rrjedh nga gjuhët apo diskurset filozofike, historike dhe antropologjike, të cilat në Europe kanë zënë fill dhe janë krijuar në shekullin 17 dhe 18. Fillimisht, për shembull, nocioni i identitetit është kuptuar si “njëjtësi”. Pjesëtarët e një kolektiviteti etnik kanë mënyrën e veshjes dhe të ushqimit të ngjashëm dhe flasin të njëjtën gjuhë; sipas të gjitha atyre cilësive dallohen prej pjesëtarëve të grupeve të tjera etnonacionale, të cilët kanë një veshje tjetër dhe mënyrë tjetër të ushqimit dhe të të folurit. Një tip i ngjashmërisë me atë të pangjashmërisë e përbën dhe paraqet një domethënje të “identitetit” kombëtar (V. Akzin).
Ndërkaq, në shekullin 18 është zhvilluar një koncept filozofik dhe antropologjik. Një koncept i tillë rrjedh nga ideja mbi “shpirtin kombëtar”, të cilin ndër të tjerët e gjejmë në shkrimet e Lord Shaftsberis. Ideja për identitetin kombëtar ose, shpeshherë për karakterin nacional është e përbashket për shkrimtarët e shekullit 18, në veçanti të Monteskiu dhe Rusoja. Ky i fundit, pikërisht ka proklamuar: “rregulla e parë të cilës i duhemi t’i përmbahemi është rregulla e karakterit kombëtar: çdo popull ka ose duhet të ketë ndonjë karakter; në qoftë se nuk e ka, ne atëherë më së pari duhet t’ia japim”.
Tek autori Herder një parim i tillë është bërë gurthemeli i popullizmit të tij kulturor. Sipas autorit në fjalë, çdo komb e ka një frymë apo shpirt të veçantë, në pikëpamje të mënyrës së vet të mendimit, të veprimit dhe të komunikimit, ndërsa ne duhet të mundohemi dhe të bëjmë përpjekje që përsëri ta zbulojmë një frymë apo shpirt të tillë të përbashket dhe një identitet të veçantë dhe specifik, pikërisht çdoherë kur ai fundoset, përmbyset dhe zhduket: “të shkojmë rrugës së vet … lëre që gjithkund të flitet mirë apo keq për kombin tonë, letërsinë tonë, gjuhën tonë: ato janë pronë e jona, vetëqënja jonë, dhe ajo le të mjaftojë”. Këtu qëndron rëndësia e zbulimit të sërishëm të “bashkimit kolektiv” me ndihmën e filologjisë, historisë dhe arkeologjisë, si dhe rëndësia e zbulimit të rrënjëve të veta në të “kaluarën etnike”, në menyrë që të vërtetohet identiteti autentik nën shtresat, sedimentet dhe fundërrinat shekullore të të huajve.
Koncepti i unitetit apo bashkimit gjithashtu ka një domethënie të thjeshtë izoterike nacionaliste. Në një rrafsh të thjeshtë ka të bëjë me bashkimin e territoreve kombëtare ose të atdheut në qoftë se është i ndarë, si dhe në bashkimin e të gjithë pjesëtarëve të kombit në atdheun përkatës. Madje edhe aty nacionalizmi e ka futur një ide më tepër filozofike: pjesëtarët e kombit jashtë atdheut janë konsideruar të “humbur”, veçanërisht në vendet fqinje.
Në ato vende pjesëtarët e kombit apo pakicat kombëtare nuk kanë gëzuar lirinë e duhur dhe të drejtat e tyre nuk kanë qenë të mbrojtura tnë mënyrë adekuate. E tërë kjo nganjëherë ka çuar drejt krijimit të lëvizjeve nacionaliste dhe iredentiste, sikurse kanë qenë lëvizjet e mëvonshme italiane, greke dhe pangjermane nga fundi i shekullit 19 dhe në fillim të shekullit 20.
Lëvizjet e tilla kanë qenë dhe më evidente dhe më të shprehura, sikundër janë pretendimet e Argjentinës ndaj Malvineve, respektivisht të Ujdhesave të Foklandit, pretendimet e Somalisë ndaj Ogadenit, si dhe pretendimet e Organizatës IRA ndaj Alsterit.
Mirëpo, ideali nacionalist i bashkimit e ka edhe një domethënie apo botëkuptim. Në gjuhën nacionaliste “bashkimi” përcakton kohezion shoqëror, vllazërimin e të gjithë pjesëtarëve në kuadër të kombit përkatës, për ç’arsye patriotët francezë gjatë periudhës së revolucionit janë quajtur fraternite. Aty metafora familjare, mbi të cilën fillon koncepti gjenealogjik i kombit, përsëri paraqitet tani nën një formë të shenjtë, politike: si bashkim të qytetarëve të vllazëruar dhe të simbolizuar në fotografinë e njohur të Davidit, përbetimi i ashtuquajtur i Horacit, tre vellezër të cilët janë betuar në shpatën e babait se do të fitojnë ose do të vdesin për atdhe.
