Nga dr. Islam LAUKA*
Para njё viti, Çun Lajҁi, pёrjetoi atё qё as hasmit mos i raftё me e provue. Pa i mbushur ende 34 vjeҁ, e bija e tij, Bubulina, shkoi nё amshim. Ҫdo vdekje ёshtё e dhimbshme, por ajo pa rend, kur prindi e shtin nё dhé femijёn e vet, dhimbja ёshtё e fundbotshme. Duhet shumё forcё, vullnet e karakter qё tё mbahesh, tё qёndrosh e tё mos biesh. Ka ndodhur shpesh qё nё kёso rastesh, prindёrit nuk kanё arritur dot tё mbahen dhe kanё rёnё, fillimisht, moralisht, pastaj edhe fizikisht, deri sa janё bashkuar pёrfundimisht me krijesat e tyre nё amshim. Vёrtetё njeriu duron ҁka nuk duron as guri, as druri, por ka njё kufi. Kufiri kalon nga fёmija dhe jeta e tij.
Çun Lajҁi e kaloi kёtё kufi. Se si, e di zemra e tij. Por e kaloi, jo pёr veten e vet, por pёr Bubulinёn. E kaloi se i vuri vetes njё detyrё, njё mision: tё jetojё pёr tё rrёfyer se ҁfarё vajze ka patur dhe sa e pafajshme ishte ajo. “Rrno pёr me tregue” ishte titulli i njё libri dhe amanet i at Zef Pllumit.
Kёtё mision e shohim tё realizuar, tashmё, nё 310 faqet e librit tё tij tё ri, “Bubulinё, ti letёr e pashkrueme”, ndërtuar mbi bazën e dialogut me të bijën që është në amshim. Dialogu me të vdekurit është një mjet i përdorur me mjeshtëri nga Çun Lajçi edhe në veprat e tij të mëparshme, për të përçuar mesazhe të rëndësishme për të sotmen, kryesisht, nëpërmjet gojës së të rënëve në luftë per mbrojtjen e tokave shqiptare. Por komunikimi me të bijёn, Bubulinën, nuk bëhet thjesht për te përçuar mesazhe. Çështja është se ai nuk pajtohet me faktin që e bija nuk jeton më, ai e rrefuzon vdekjen e saj.
Ndaj bashkёbisedon me tё si tё ishte gjallё, e uron pёr festa, pa harruar t’i blejё rriska sheqeri, si atёherё kur ishte fёmijё, komunikon me tё nё facebook, bile edhe udhёton sё bashku me tё, nё Ulqin, Tiranё, Shkup e Zvicёrr. Nё bashkёbisedimin e tij si baba, ai nuk lё epitet, krahasim e metaforё pa pёrdorur pёr tё bijёn: e bukura, e urta, e buta, e bekumja ime; mirashe, cikaloshe, bubё, pulёbardhe, ҁupulinё, Laskarinё, Marigonё, sugareshё, sirenё e lazdrueme bukurie, etj, etj.
Pёr ta shpёtuar Bubulinёn e tij tё shtrenjtё, Çun Lajҁi shiti hisen qё i la babai nё bjeshkё, shiti makinёn e tij dhe shpenzoi tё gjitha fitimet nga xhirimet e filmave ku ai luajti si aktor. Kur nuk mjaftuan as kёto, ai mori dy ҁanta me libra dhe u nis pёr t’i shitur nё Amerikё, me shpresё se do tё siguronte para pёr shёrimin e sugareshёs sё vet. Por as librat nuk iu shitёn, as veten nuk e shiti. Atёherё, ai detyrohet tё bёjё atё qё bёn prindi pёr shpёtimin e krijesёs sё vet, kur sheh se i ka tё gjitha shtigjet e mbyllura – shtrin dorёn dhe iu lutet pasanikёve pёr pak lekё. Se fёmija tё shtin tё gjallё nё dhé. Por pasanikёt nuk kanё shpirt. As fytyrё. “Sirena e lazdrueme bukurie” e babait, transformohet e bёhet “mall i vramё”, “shkrum” nё buzёn e prindёrve tё vet, “zhig” nё bebёzёn e syrit tё tyre.
“Bubulinё, ti letёr e pashkrueme”, ёshtё njё libёr pёr qёndresёn e prindit ndaj goditjes mё tё rёndё tё jetёs – kur mortja e pamёshirshme ia merr krijesёn e vet. Por ai ёshtё njё libёr edhe pёr rolin e intelektualit nё shoqёri dhe qёndresёn e tij pёrballё kastёs pushtetore, e cila, pёr hir tё interesave tё veta egoiste, ёshtё gati qё ta ҁojё nё theqafje vendin dhe popullin e vet.
Sa ҁ’ёshtё i dhimbshёm pёr tё bijёn, Bubulinёn, po aq i pamёshirshёm dhe i pakomrpomis ёshtё Çun Lajҁi ndaj zvetёnimit dhe bjerrjes morale tё shoqёrisё, nё pёrgjithёsi dhe tё pushtetarёve, nё veҁanti. Kёtё bjerrje morale ai e skanon nё qёndrimin ndaj sё bijёs fatkeqe, ndaj vetes sё tij, si intelektual dhe artist dhe ndaj fatit tё atdheut e tё trojeve amtare
Shoqёria dhe shteti i Kosovёs e lanё Bubulinёn nё mёshirёn e fatit. “Ajo ishte mё shumё se engjёll qё kёrkonte ngrohtёsi dhe kur s’pat kush ta ngrohte, Zoti e mori n’gjinin e vet qё t’mos mёrdhinte”, – shkruan Çun Lajҁi, duke argumentuar lidhjen shkak-pasojё qё ҁoi nё vdekjen e saj.
Nё kёtё kuptim, Bubulina ishte produkt dhe viktimё e shoqёrisё kosovare. Ashtu siҁ ёshtё produkt dhe viktimё e saj edhe i ati, artisti dhe intelektuali Çun Lajҁi, i cili, megjithёse tёrё jetёn ia kushtoi skenёs, duke u munduar qё “t’ua zbukurojё jetёn njerёve pёrmes artit”, nuk u kuptua kurrё prej tyre. Jo vetёm kaq, por nё momentin mё tё rёndё tё jetёs, atё tё mortjes tё sё bijёs, ai u braktis edhe prej atyre qё hiqeshin si “shokё tё besёs”. Sepse fitimi, me ҁdo mjet e me ҁdo kusht, ёshtё leva qё sot po i vё nё lёvizje njerёzit. Krejt pёr tjetёr gjё lufton Ҫun Lajҁi: “Moti m’kishin thanё ҁel udhё/ me gishta zhbij therrat”.
Shkrimtari dhe poeti Çun Lajҁi me dhembje e pezm tё thellё konstaton se sot, “shqiptari s’qenka ma ai pleqnari i odave, qё hollё e dredhte cigaren e ma hollё mendimin. S’qenka ai i kangёs e i barutit t’martinёs. I besёs jo se jo. Burrni s’paska sa paska fjalё dhe t’gjitha t’kota. Rrejka e mashtrueka!”
“Asht e lёkurё” shfaqet e bija, Bubulina, e brejtur dhe e tretur nga sёmundja e rёndё. Asht e lёkurё, shfaqet edhe shoqëria kosovare, e brejtur nga interesat e ngushta tё fitimit dhe e rrjepur nga ata qё “mrizojnё n’pushtet”.
Nё penёn e mprehtё dhe vargun e rreptё tё Çun Lajҁit, pushtetarёt e sotёm tё Kosovёs janё “pashallarёt tanё e bajraktarёt e rrejshёm”; ata “qё na i lidhёn duer e kamё n’oborr”; ata qё “turrevrap e kapёn shtetin”; ata qё i “rrudhin” trojet amtare e dhenё e shtjerra i lanё pa kullota”, ata; qё “pёr punёsim lypin dreka, ndoshta edhe diҁka tjetёr”; “njerёzit e papёrgjegjshёm” qё sollёn kёtё kohё “rrencash, hajnash e lakmitarёsh pёr pushtet”, qё “shtetin nuk e kanё as n’shpatull t’pulёs!”.
Duke i mbetur besnik kredos sё tij, “lapsin fort po shtrёngoj mes gishtave, si malёsori sakicёn n’mal”, nё kontrast tё thellё me zhganin e pseudointelektualёve servilё, intelektuali i guximshёm Çun Lajҁi nuk ngurron tё pёrmendё emrat e “rrjepsёve t’atdheut”, pёrfshirё Presidentin e vendit “qё ja ҁon Kosovёn Vuҁiҁit nё Bruksel” dhe Kryeministrin qё, “pasi ndrron kapuҁat”, “e ka marrё n’krah Ҫakorrin e ҁua e ka n’Podgoricё”. Pёr poetin e shkritmarin Çun Lajҁi, tjetёrsimi i Ҫakorrit nuk ёshtё gjё tjetёr, veҁ njё ogur i zi pёr Mitrovicёn, Karaҁevёn…Thellёsisht i indinjuar me kastёn pushtetore tё Kosovёs, duke iu drejtuar sё bijёs sё vdekur, Bubulinёs, Çun Lajҁi shpёrthen nё gaz tё idhёt, deri nё sarkazёm: “pёr nji gja duhet t’jesh vёrtet e lumtun, qё kurrё ma s’ke me pasё tё drejtё vote pёr shitёsit e atdheut. Lumja ti qё s’ke me ditё se sa t’paftyrёe e tradhёtarё paskan qenё. E luftё thojshin kemi ba!”
Dikush mund tё thotё se Çun Lajҁi ёshtё i ashpёr, radikal. A mund tё quhet i ashpёr e radikal mjeku qё vendos tё pёrdoret kimioterapia pёr pacientin e diagnostifikuar me gjendrra kanceroze? Pёr fat tё keq, shoqёria kosovare ёshtё kapluar nga gjendrra tё tilla, mё e rrezikshmja prej tё cilave, ёshtё kasta e saj sunduese. Çun Lajҁi, me tё gjithё qёnien e tij, pёrpiqet ta shёrojё atё. Duke kёrkuar qё t’u kthehemi referencave morale qё na lanё trashёgim tё parёt tanё. Qё tё jemi mё njerёzorё, mё tё dhembshur, mё solidarё dhe jo indiferent ndaj vuajtjeve tё tё tjerёve. Sepse ёshtё i bindur qё njё shoqёri e shёndoshё, mё humane, di tё mbrojё edhe Bubulinat e veta. Problemi ёshtё qё Ҫun Lajҁa kemi pak. Por, siҁ theksonte Presidenti amerikan, A. Xhekson, edhe njё njeri me kurajё, bёn shumicёn. Ёshtё bekim pёr shoqёrinё dhe popullin tonё qё kemi njё personalitet tё kёtyrё pёrmasave, siҁ ёshtё Çun Lajҁi. Që do të thotë se ne përbëjmë shumicën, ndërsa kasta pushtetore dhe ata që ia krehin bishtin asaj, janë në pakicë dhe pa të ardhme.
Sё fundi, njerёzit vdesin, kur harrohen. Bubulina nuk ka vdekur. Nёna Galё e kujton atё ҁdo ditё. Babai, Ҫun Lajҁi, jo vetёm e kujton, por e pёrjetёson edhe nё libёr. Tё gjithё sa jemi sot kёtu, jemi mbledhur pёr ta kujtuar Bubulinёn. Ajo ёshtё e gjallё midis nesh.
___________________
*Fjala e dr. ambasador Islam Lauka në promovimin e librit të ri të Çun Lajçt, “Bubulinë, ti letër e pashkrueme”, kushtuar së bijes, e cila, para një viti u nda nga jeta. Libri poetik u promovua në Bibliotekën Kombëtare të Prishtinës, më 20 nëntor 2018.
