Nga Nikë Gashaj*
Në ish Jugosllavinë e Titos pakicat kombëtare kanë qenë të integruara në vallen rrymore të ideologjisë jugosllaviste dhe komuniste. Në pajtim me logjikën e ndarjes së pushtetit në struktuat partiake, ka ardhur deri te krijimi i oligarkive të pakicave kombëtare, të cilat kanë qenë rojë e procesit të asimilimit ideologjik dhe i kanë paraprirë represionit, kur ka qenë i nevojshëm. Vetë oligarkitë etnike në radhët e pakicave i kanë shuar të gjitha tentimet dhe orvajtjet e kundërshtimit ndaj asimilimit ideologjik, si dhe të pozicionimit relevant të pakicave në Jugosllavi (sytë ideologjikë për pakicën shqiptare, presupozoj se një gjë e tillë ka vlejtë edhe për pakicat e tjera, kanë qenë të mprehur, ndërsa kontrolli i ashpër ka qenë i pranishëm edhe atëherë kur te kultura e shumicës janë manifestuar tendenca më liberale). Në atë periudhë ka qenë e krijuar një ”demokraci totalitare”, në kuadër të partisë, e cila ka qenë ndërmjetësuese e kritereve nacionale. Do të duhej të harxhohej një kohë dhe energji e madhe që të dëshmohet se si pakicat në njërën anë kanë qenë të barabarta, por njëkosisht edhe të pabarabarta në kuadër të universit jugosllav, në anën tjetër.
Nuk kanë ekzistuar “pakicat kombëtare” por “kombësitë”, të cilat është dashur të prezentojnë një kategori më të lartë nga koncepti klasik i pakicave, por në anën tjetër është dashur të dallohen nga kombet, të cilat kanë qenë shtetformuese dhe elemente konstitutive. Një shemë e tillë ka mundur të ekzistojë vetëm në atë mënyrë që partia komuniste e ka futur entitetin e pakicës në tërësi në vallen e integrimit ideologjik, duke i bërë asaj një asimilim psikologjik dhe në vazhdimësi, duke e bërë rojë mbi lojalitetin që pakicat kombëtare të mos ndërrojnë ideologjinë jugosllaviste e marksiste mbi shoqërinë, sistemin dhe botëkuptimin e botës. Njëkosisht, ka qenë i ndaluar organizimi vertikal për pakica kombëtare. Në një sistem të tillë, ku pakicat kanë poseduar vetëm “një vetëdije të paqartë të përkatësisë kombëtare” dhe ku janë bërë kategori ekzotike pa forcë e fuqi, që në mënyrë relevante të ndikojnë në rrjedhat e bashkësisë politiko-shoqërore, ato bëhen “interesante” në kuptimin folklorik, si në pikëpamje të rëndësisë politike, si dhe në mundësinë e definimit të kërkesave dhe të ambicieve të tyre. Një sistem i tillë ka mundësuar një barazi ideologjike midis pakicës dhe shumicës në kuadër të konceptit të jugosllavizmit mbikombëtar, apo të pushtetit të klasës puntore dhe të internacionalizmit socialist.
Si janë zgjedhur përfaqësuesit e pakicave ?
Popullata nacionale, e cila ka qenë dominuese në jetën politike të një bashkësie politiko-shoqërore, po ashtu ka qenë dominuese edhe në drejtimin e politikës së kuadrove. Në atë pikëpamje dhe kuptim, pjesëtarët e një popullate të tillë dominuese nacionale, nëpërmjet të sendërtimit të politikës së kuadrove, shpeshherë i kanë prurë pjestarët e kombëve të tjera pakicë në një pozitë të pabarabartë, meqenëse, parimisht, i kanë zgjedhur kuadrot sipas “shijes dhe arshinit të vet”, pra ata të dëgjueshëmit dhe poltronët, kryesisht të paaftë dhe animus. Në këtë mënyrë i kanë realizuar dy qëllime: i kanë zgjedhur kuadrot nga pjesëtarët e kombësisë përkatëse, me çka është respektuar parimi i barazisë kombëtare, por, në anën tjetër, njëkosisht i kanë prurë njerëzit, të cilët e kanë luajtur lojën sipas taktit të tyre që kanë qenë ”arbiter kryesor” në kanalizimin dhe artikulimin e politikës së kuadrove. E tillë ka qenë situate edhe në Mal të Zi.
Pjesëtarët e struktuave të pakicave nacionale me të drejtë kanë pyetur – në qoftë se ekziston barazia nacionale – pse atëherë, ne parimisht na i zgjedhin kuadrot ata të cilët i takojnë një bashkësie tjetër nacionale dhe në atë drejtim kanë një pozitë dominuese në sendërtimin e politikës së kuadrove. Një revolt i tillë ka qenë i pranishëm te qytetarë e pakicave kombëtare, sepse sikurse është thënë, në opinionin publik, disa përfaqësues politikë të pakicave kanë shprehur dhe manifestuar një epsh të madh për realizimin e interesave të veta personale, ndërsa në anën tjetër shpeshherë e kanë harruar identitetin e vet kombëtar.
Kuadrot e tilla nuk kanë pasur kurajo politike, as njohje profesionale, kështu që ata më së shumti janë fshehur në “hijen politike”. Mu për këtë arësye, kuadrot e tilla, varësisht nga mjedisi shoqëror, se prej nga kanë ardhur, kanë përjetuar përbuzje, nënçmim, kritikë dhe qortim. Andaj, nga kjo parashtrohet pyetja: kuadrot e tilla, a kanë qenë në gjendje t’u përgjigjen nevojave dhe interesave të popullit përkatës ?
Normalisht se jo. Por edhe krahas së njohjes së tillë, situata nuk ka ndërruar, meqenëse të njëjtit individë, në mënyrë të pandërprerë dhe në vazhdimësi janë zgjedhur për përfaqësues politikë të pakicave. I pranishëm ka qenë edhe një problem tjetër, që disa përfaqësues të pakicave, në veçanti të shqiptarëve në Mal të Zi, nuk ka qenë e mundur për t’i njohur se kush janë dhe se çka janë, meqenëse nuk kanë pasur emra kombëtarë. Ndërkaq, ata në situata të ndryshme nuk janë deklaruar si shqiptarë, por si pjesëtarë të kombëve të tjera ose janë deklaruar me kombësi si jugosllav. Kjo ka qenë si pasojë e një kulture të ultë politike dhe të kalkulimeve të ndryshme primitive. Natyrisht se e gjithë kjo ka shkuar në një dëm të madh dhe në disfavor të zgjidhjes adekuate dhe të drejtë të statusit të shqiptarëve në Mal të Zi.
*Autori është politolog, themelues dhe kryeredaktor i revistës për kulturë, shkencë dhe çështje shoqërore “Malësia”
